ფორე მოსულიშვილი

Pore Mossulishvili

Pore Mosulishvili

ფორე მოსულიშვილი

ფორე (ქრისტეფორე) ნიკოლოზის ძე მოსულიშვილი (დ. 20 ივლისი 1916, ქვემო მაჩხაანი, სიღნაღის მუნიციპალიტეტი — გ. 3 დეკემბერი 1944, სოფ. ლესა, ნოვარა, დასაფლავებულია ქ. არონაში, ჩრდილოეთ იტალია), ქართველი, ოქროს მედლის „მხედრული მამაცობისათვის“ კავალერი, იტალიის ეროვნული გმირი (1970), საბჭოთა კავშირის გმირი (1990).
ფორე მოსულიშვილი დაიბადა 1916 წელს, სიღნაღის რაიონის სოფელ ქვემო მაჩხაანში. საშუალო სკოლის დამთავრების შემდეგ მუშაობდა კოლმეურნეობაში, შემდეგ სწავლობდა ლაგოდეხის სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკუმში, რომლის წარმატებით დამთავრების მერე, 1939 წელს გაიწვიეს წითელ არმიაში.

მეორე მსოფლიო ომის წინ სამხედრო სამსახურს გადიოდა ლატვიის ქალაქ დაუგავპლისში. სწორედ აქედან მიიღო მისი უკანასკნელი წერილი ოჯახმა 1941 წლის მაისში.

ერთ–ერთ ბრძოლაში ფორე დაიჭრა და უგონოდ მყოფი ტყვედ აიყვანეს გერმანელებმა.

სხვა ტყვეებთან ერთად ფორე პოლონეთში გადაიყვანეს, კრუშინას (პოლონურად Kruszyna) საკონცენტრაციო ბანაკში, სადაც იყო ქართველი სამხედროების გადაბირების საკოორდინაციო ცენტრი. აქ ოფიცრებსა და უნტეროფიცრებს ამზადებდნენ ვერმახტის ძალებისთვის.

1943 წლის დამლევს ფორე მოსულიშვილი პოლონეთიდან საფრანგეთში გადაიყვანეს, მერე კი ქალაქ სტრეზაში (იტალია, ნოვარის პროვინცია).

1944 წლის 7 სექტემბერს ფორე მოსულიშვილი სამოცდაათზე მეტ ქართველთან ერთად იტალიელ პარტიზანებისკენ გადავიდა, რომლბიც გარიბალდის ბრიგადის სახელით მოქმედებდნენ პიემონტში. ქართველები პარტიზანულ რამზებში გადაანაწილეს. ფორე მოხვდა გარიბალდის რემო სერვადეის სახელობის 118-ე ბრიგადის მეორე ბატალიონის, „პეპინოს“ ქვედანაყოფ „არმანდოში“.

პირველი საბრძოლო ოპერაცია „არმანდომ“ 14 სექტემბერს ჩაატარა, როცა დაბა ომენიის ჰოსპიტალიდან გამოიხსნა ჯენეზიას მახლობლად ტყვედ ჩავარდნილი ძმები გოგიშვილები და ედო დელ გრატა. ამ შეტაკებისას ფორემ უხმაუროდ მოხსნა დაცვა და საშუალება მისცა რაზმს დაეკავებინა შენობა. მალე ფორეს დიდი შენაერთის მეთაურობა შესთავაზეს, მაგრამ უარი განაცხადა: ადგილმდებარეობას არ ვიცნობ კარგად და არც იტალიური ვიციო...

1944 წლის სექტემბრის ბოლოს მისი რაზმი იბრძოდა დაბა დომოდოსოლოს რაიონში, სადაც მოსპეს 30 გერმანელი ჯარისკაცი, ხოლო ფორემ დაცვის ცხვირწინ ააფეთქა ხიდი, რომელიც რაიონს ნოვარას პროვინციასთან აკავშირდებდა. ერთხელ მოენის შოვნა იყო საჭირო, ფორემ გადაიცვა გერმანელი ოფიცრის ფორმა და თამამად შევიდა ქ. სტერზას ლუდხანაში, ერთ–ერთი ოფიცერს ჩუმად იარაღი დაადო და ასე მიიყვანა პარტიზანთა ბანაკში. გერმანელი ისე დაფეთდა, კარგა ხანს ხმას ვერ იღებდა.

ნაცისტებმა გადაწყვიტეს გაენადგურებინათ პარტიზანები და ფართომაშტაბიანი შეტევა განახორციელეს გარიბალდის 118-ე „რემო სერვადეის” ბრიგადაზე, რომელიც დაიშალა მცირე დანაყოფებად და ისე განაგრძო ვაფენ-სს-ის მეთექვსმეტე მოტორიზებულ დივიზია „რაიხსფიურერ სს“-ის (მეთაურო - სს-ის ობერფიურერი ოტო ბაუმი) შენაერთებთან ბრძოლა, რაც სავსებით შეესაბამებოდა პარტიზანული ბრძოლის ტაქტიკას.

1944 წლის 3 დეკემბრის გამთენიისას სოფელ კოლონიას ბოლოს, „მოტტა როსსა“-ს გორაკზე მდებარე ერთ „ბაიტაში“ (ბაიტა — იტალიურად, მწყემსების ქოხი, უდუღაბოდ ნაშენი) ღამის გასათევად შეფარებული პარტიზანული ქვედანაყოფი „არმანდო“ დივიზია „რაიხსფიურერ სს“-ის სამასკაციანი დაჯგუფების ალყაში აღმოჩნდა.

პარტიზანულ ქვედანაყოფ „არმანდოში“ იმჟამად მყოფი ჩვიდმეტი პარტიზანიდან შვიდი ქართველი იყო: ფორე მოსულიშვილი, მიხეილ საყვარელიძე, ბაგრატ ესართია, შალვა კვირიკაშვილი (რაჭა), შოთა ბექაია (სამტრედია, დიდი ჯიხაიში), ვლადიმერ ჭეჟია (ზუგდიდი), ზაქარია თომაშვილი. ცნობილია რამდენიმე იტალიელის ვინაობაც: ედო დელ გრატა, რაზმის მეთაური სოფელ რიგლიონედან (ქალაქ პიზა-ს კომუნა); მარიო ძინონი, სოფელ კოლაცადან; ფენტო ფერეტი, ქალაქ ომენიიდან.

გააფთრებულ შეტაკებაში ბევრი გერმანელი დაიღუპა, მაგრამ პარტიზანებიდან ფორე და კიდევ ორი კაცი დაიჭრა, ამასთან ვაზნებიც შემოელიათ.

ფაშისტები მეთაურის დანებებას მოითხოვდნენ, დანარჩენებს კი სიცოცხლის შენარჩუნებას პირდებოდნენ.

მარიო ძინონი იხსენებს: „ერთმანეთს გადავხდეთ, ვერც რაზმის მეთაური ედო დელ გრატა და ვერცერთი ჩვენთაგანი ადგილიდან დაძვრას ვერ ვბედავდით. გერმანელებთან გასვლა წამებით სიკვდილს ნიშნავდა. როცა ჩვენს დახოცვამდე, ალბათ, წამები იყო დარჩენილი, სისხლით შეღებილი ფორე მოსულიშვილი კართან მივიდა, გამოაღო და გერმანელებს შესძახა: „მეთაური მე ვარ, თქვენთან ტყვეობას სიკვდილი მირჩევნია! გაუმარჯოს პარტიზანებს! გაუმარჯოს თავისუფლებას!“ და თავი მოიკლა. მისმა თავგანწირვამ თექვსმეტ კაცს შეგვინარჩუნა სიცოცხლე...“

იტალიის მთავრობამ სათანადოდ დააფასა ფორე მოსულიშვილის თავგანწირვა და 1970 წლის 28 თებერვალს იტალიის რესპუბლიკის პრეზიდენტმა ჯუზეპე სარაგატიმ ხელი მოაწერა დეკრეტს ფორე ნიკოლოზის ძე მოსულიშვილის სიკვდილის შემდგომ ქვეყნის უმაღლესი ჯილდოთი - ოქროს მედლით „მხედრული მამაცობისათვის“ დაჯილდოების შესახებ (d'Oro al Valor Militare alla Memoria).

დაჯილდოების მოტივაციაში ნათქვამია:

ვიკიციტატა
„ქართული ჯგუფის უნტერ-ოფიცერმა გერმანულ არმიას გამოსტაცა სამოცდაათამდე თანამემამულე სრული შეიარაღებითა და აღჭურვილობით და შედიოდა როგორც პარტიზანი იტალიურ მოქმედ შენაერთებთან ლომბარდიაში, რითაც თავი გამოიჩინა სამხედრო ნიჭითა და თავისუფლებისადმი რწმენით. სასტიკი თავდაცვითი აქციისას, თავისი ქვედანაყოფიანად ალყაში მოქცეულმა, გრძელი და სისხლიანი ბრძოლის შემდეგ, როცა საბრძოლო მასალა სრულიად ამოეწურათ და მტერი მოითხოვდა, რომ ყველას სიცოცხლეს შეუნარჩუნებდა, თუკი მეთაური დანებდებოდა, მან სტიქიურად და გმირული ჟესტით შეცვალა თავისი მეთაური და განაცხადა, რომ თავად იყო მეთაური. იმავდროულად, უცაბედად, მან პისტოლეტი ამოიღო და იძულებული იყო, საფეთქელში დაეხალა ბოლო ტყვია, შეძახილით: „გაუმარჯოს პარტიზანებს! გაუმარჯოს იტალიის თავისუფლებას!“
ჯარისკაცის, მეომრის, იარაღის თანამოძმის ბრწყინვალე ფიგურამ, ყოველგვარი წარმომავლობისა და საზღვრების მიღმა, შეძლო ერთ იდეალში შეერთებინა თავისი სამშობლოს სიყვარული, რაც თავისუფალ ადამიანებს ახასიათებს.
მოტარონე - ლესა (ნოვარა), 3 დეკემბერი, 1944[1]“
ოქროს მედალი „მხედრული მამაცობისათვის“ იტალიის რესპუბლიკის უმაღლესი და ყველაზე საპატიო ჯილდოა. ამ მედლის კავალერი იტალიის ეროვნულ გმირად ითვლება და გენერალიც კი ვალდებულია პირველი მიესალმოს იმ ჯარიკაცს, რომელიც ამ მედალს ატარებს. ოქროს მედლის კავალერთა რიცხვი მცირეა და იშვიათად თუ გადაეცემა მფლობელს, რადგან უმრავლეს შემთხვევაში ისინი ცოცხლები აღარ არიან...

ფიოდორ პოლეტაევთან ერთად ფორე მოსულიშვილი მეორე უცხოელია, რომელიც იტალიამ თავის ეროვნულ გმირად აღიარა.

1990 წელს მიენიჭა საბჭოთა კავშირის გმირის წოდება (სიკვდილის შემდეგ).

1970 წლის 28 თებერვლის დეკრეტში, რომლითაც ფორე მოსულიშვილი დაჯილდოვდა ოქროს მედლით „მხედრული მამაცობისათვის“[3] მისი გვარი ჩაწერილია ასე: MUSOLISHVILI Phore Nikolaevic, რაც შეცდომაა და იგივე შეცდომა მექანიკურად განმეორდა როგორც ვებ-გვერდებზე[4], ასევე ქალაქ ბელჯირატეს იმ ქუჩის სახელწოდებაში, სადაც თავისფულების ბაიტას მუზეუმი მდებარეობს[5] მოტა როსას გორაკზე.

ფორე მოსულიშვილის მართებული ტრანსკრიფცია იტალიურად ასე იქნებოდა: Pore Mossulishvili.

ბმული:
* https://ka.wikipedia.org/wiki/ფორე_მოსულიშვილი
* https://www.facebook.com/mimosu/media_set?set=a.543429605734871&type=3
* http://www.nplg.gov.ge/bios/ka/00011915/
* https://en.wikipedia.org/wiki/Pore_Mosulishvili
* https://it.wikipedia.org/wiki/Pore_Mosulishvili
* https://photographerslib.ru/books.php?book_id=0021.0015

:::


ალპური ვარსკვლავი [Stella alpina]
•Jun 8, 2017

დოკუმენტური ფილმი (ეძღვნება ფორე მოსულიშვილის ხსოვნას), რეჟისორი რევაზ თაბუკაშვილი, 1979

* http://www.geocinema.ge/ge/index.php?filmi=3409

სურათზე: ფორე მოსულიშვილის დედა, თებრო შანშიაშვილი-მოსულიშვილისა, კადრი ლევან პაატაშვილის ფილმიდან „მარეშალო ფორე“, 1969 წელი.


მიხო მოსულიშვილი

სტუმრად დედასთან,
ანუ
ამბავი ფორეს საყვარელი იტალიური კარდალისა და ტერეზინასთვის ნაჩუქარი ნიშნობის ბეჭდისა

მე დედას ლოცვა ვუძღვენი ბოლოს,
ღმერთი შემინდობს, უკეთ თუ ვერ ვთქვი.
ო, უწყის, უწყის უფალმა მხოლოდ,
რაც აიტანა ამ ქალმა ჩემთვის...
ვიდრე ის ცოცხლობს, არა მაქვს შიში,
როგორც კი ვუხმობ, ჩემს გვერდით ჩნდება.
მჯერა, დამიცავს ჭირსა და ლხინში
დედა, საბრალო, მოხუცი დედა!

ფრანსუა ვიიონი (თარგმანი მორის ფოცხიშვილისა)

გარე კახეთში, ჩემი მშობლიური სოფლის თავში გორაა წამომართული. კუსალია ჰქვია. წინათ ამ გორაზე გაუვალი ტყე ყოფილა. მერე ტყე გაუკაფიათ და ალაგ-ალაგ დარჩენილა ხეები.
კუსალიის თავზე მუხების კორომია შემორჩენილი. შუაში ერთი ტანდაკორძილი ბერმუხა დგას. ირგვლივ ახალგაზრდა მუხებია ამოყრილი.
დიდებულია კორომი. კავკასიონის თოვლიანი მწვერვალებიდან წამოსული სიო დანავარდობს ფოთლებში. ჩურჩულებენ მუხები...
აქედან შესანიშნავი ხედი იშლება. ხელისგულივით მოჩანს ლაკბის ხეობა და ჩემი სოფელი.
სოფელში რომ ჩავდივარ, აუცილებლად უნდა ავიდე ხოლმე კუსალიაზე...
ამ გაზაფხულზეც ვიყავი სოფელში. ჩვეულებისამებრ მუხებს ვესტუმრე.
ერთ გოლიათ მუხას მეხი დასცემოდა და შუაზე გაეხლიჩა.
დამწუხრებული დამიხვდა ბერმუხა...
გულდაწყვეტილი ვტოვებდი საყვარელ ადგილებს და ბედის უკუღმართობაზე ვფიქრობდი...
სწორედ ჩემი სოფლის ბერმუხა გამახსენდა, როცა იტალიის ეროვნული გმირის, ფორე მოსულიშვილის დედას, თებრო ბებოს ვესტუმრე ქვემო მაჩხაანში, საკუთარი შვილის სახლ-მუზეუმში. ნარკვევის დაწერა მქონდა განზრახული მასზე. წინასწარ მოფიქრებული შეკითხვების მიცემას ვაპირებდი.
ეზოში მისვლისას თვალში მეცა სახლის წინ ჩამომჯდარი, თალხით შემოსილი მოხუცი ქალის ფიგურა. მართლია, თებრო ბებოს არ ვიცნობდი, მაგრამ მივხვდი, რომ ის იყო.
ჩაფიქრებულიყო.
მე ადგილზე გავქვავდი, არ მინდოდა ტანჯული დედის გარინდებიდან გამოყვანა.
ფიქრებიდან გამოეკვა, თავი ასწია, ეზოში გაჩერებული უცნობი შემნიშნა და ჩემსკენ გამოემართა.
ჩემს წინ მწუხარებისაგან სახედამჭკნარი, ახოვანი ქალი იდგა და დაკვირვებით მიმზერდა. დუმილის დარღვევას ვერ ვბედავდი...
ბოლოს თავად მკითხა:
- ვინა ხარ, შვილო?
ჩემი სტუმრობის მიზანი ავუხსენი.
ოთახში შემიპატიჟა.
შეკითხვების მიცემა აღარ დამჭირვებია, თვითონ გაიხსენა ყველაფერი.
დაიბადა 1892 წელს, სიღნაღის მაზრის სოფელ ქვემო მაჩხაანში.
დედ-მამა, ნინო და იოსებ შანშიაშვილები მეურნე გლეხები იყვნენ. „ხვნა-თესვის ხალხი ვიყავითო“, - მეუბნება თებრო ბებო. მშრომელ ოჯახში აღზრდილ ქალიშვილს ბავშვობიდანვე შეუყვარდა შრომა.
1907 წელს, გიორგობისთვეში იქორწინეს ნიკამ და თებრომ. თავიდან მღვდელმა უარი თქვა ჯვრისწერაზე: პატარები ხართო. მაშინ ნიკა ჩვიდმეტი წლის იყო, თებრო კი თხუთმეტის. ძლივს დაიყოლიეს გაჯიუტებული მღვდელი. ორი გოგო და ოთხი ბიჭი ეყოლათ: მარუსა, ელო, გოგია, ფორე, ზაქარა და ვასილა...
ფორე მოსულიშვილის გმირობაზე ბევრი რამ დაწერილა. ჩემი სტუმრობისას თებრო ბებომ რამდენიმე უცნობი ეპიზოდი გაიხსენა მის შესახებ...
ფორეც პატარაობიდანვე შეაჩვია შრომას. „ყველაფერი გამოუდიოდა ხელიდან“, - იხსენებს დედა. ძველქართველი მეფეების შესამკობელი ეპითეტი: „უშიში, ვითა უხორცო“, ალბათ, სწორედ ფორეზე იქნებოდა ზედგამოჭრილი.
ერთხელ კალოს ლეწავდნენ დედა-შვილი. იქვე ცხენები ძოვდნენ ბალახს. დედამ შენიშნა, რომ ვიღაც უცნობი მიერეკებოდა ცხენებს და ფორეს უთხრა. თურმე, დასჭყივლა ფორემ ქურდს. შემკრთალა ავ საქმეზე მდგარი, მაგრამ რაკი დაუნახავს, რომ ჯერ კიდევ პატარა ბალღი წამოსდგომოდა თავზე, თავისი ავი საქმე გაუგრძელებია. ვენახში მყოფ ნიკას ფორეს ყვირილი გაეგონა და კალოსკენ წამოსულიყო. იმის დანახვისას კი უკადრია გაქცევა იმ ხელმრუდ კაცს...
ამ ეპიზოდის გახსენებისას ცრემლი უბრწყინავდა დედას თვალებში.
მომაგონდა ერთი ადგილი ედუარდ სიხარულიძის წიგნიდან: „იტალიის ეროვნული გმირი“. გამახსენდა, თუ როგორ აჭამა ფორემ ალიყური პირ-სისხლიან ფაშისტ სვავს, რომელიც დაჩოქებას ურძანებდა.
ფორე სიკვდილშიც არ დანებდებოდა მტერს.
ასე გაზარდა დედამ.
ფორეს, ისევე როგორც ქართველთა უმეტესობას, ძალიან უყვარდა ცხენი. „ცხენი მირჩევნია ზოგიერთ უხეირო კაცსაო!“ - ხშირად გაუგონიათ მისგან. უფროსი ძმის, გიორგის ქორწილში ცხენით შესულა სახლში, ყოველი კუთხე მოუვლია. „ჩამოდი, არ გადმოვარდე, შვილო!“ - უხვეწია დედას. გასცინებია ფორეს: „რა ჩამომაგდებს, დედი, ცხენის ზურგზე ვარ გაზრდილიო“.
1939 წელს ფორე ჯარში გაიწვიეს.
„მე რომ მივედი, რიგში იდგა. დამინახა თუ არა, გადემეხვია და გადამკოცნა. იმის მემრე აღაც მინახავს და აღარც...“ - ოხრავს დედა და ხმაში კვლავ ტირილი ეპარება.
ჯარიდან მოიწერა, ჩვენს თავზე რაღაც შავი ღრუბელი იგრაგნებაო. ვერ მიხვდნენ ქარაგმულად თქმულს. ცუდს უგრძნობდა დედას გული და... ომი დაიწყო.
„ცოცხალი იყო და მიადნო თავი... მეც დამაქცია, დამღუპა და გამაუბედურა...“ - ესეც თებრო ბებოს ერთ-ერთი ამოგმინვაა.
1943 წელს ნიკა პაპა გარდაიცვალა.
უჭირდა ქვეყანას, უჭირდა ხალხს. ამ დროს თებრო ბაბო კოლმეურნეობაში მუშაობდა ბრიგადირად...
... ომი დამთავრდა. გადაიდარა სამშობლოს ცაზე. ბერლინში აღმოხდა სული სვასტიკიან ურჩხულს, წალეკვით რომ ემუქრებოდა მსოფლიოს...
ორი შვილი დაუბრუნდა დედას, მესამე - აღარ...
მრავალჭირნაცად ქართველ დედას ცრემლები მოსდიოდა, როცა შვილს იგონებდა. ომის მიერ მიყენებული ტკივილები ხომ მოუშუშებელია...
მომიტევეთ, თებრო ბებო, რომ ჩემი სტუმრობით ტკივილები განგიახლეთ, მომიტევეთ...
დაე, აღარასოდეს ევლოთ ჩვენს ცრემლით, სისხლითა და ოფლით გაპოხილ მიწაზე თალხით მოსილ დედებს!..
თავზე ილია ჭავჭავაძის ლანდი წამომდგომოდა და მეჩურჩულებოდა: შენს წინ გმირის დედა დგას. მან კარგად გაიგო ქართვლის ვედრება, ისე აღზარდა თავისი შვილი, რომ წინ წარუძღვა ჭეშმარიტება, უკან რჩა კვალი განათებული...

სჯობს სიცოცხლესა ნაზრახსა...
(ჩანახატი)

სიღნაღის რაიონი.
სოფელი ქვემო მაჩხაანი.
ცენტრში თანამედროვე სკოლა, რომლის წინ მწერლისა და საზოგადო მოღვაწის დიმიტრი მაჩხანელის ბიუსტია აღმართული.
სკოლის ეზოში ხაზია მოწყობილი. მათი საპატიო სტუმარია თებრო ბებო.
... ზეიმი მთავრდება. თებრო ბებო სახლისკენ მიდის. გზად ბარელიეფთან ჩერდება და შესცქერის.
ბარელიეფის განაპირას შეყვარებული წყვილი გდას. ავტომატშემართული ფიგურები ერთმანეთს ერკინებიან. ქვევით დედა დახრილა და ცდილობს, დაბლა დავარდნილი ბავშვი ხელში აიყვანოს. დიდი სიყვარულია ჩაქსოვილი ამ ნამუშევარში, ამიტომაც ფეთქავს სიცოცხლის რიტმით.
მერე თებრო ბებო გზაზე მიაბიჯებს. უახლოვდება ერთსართულიან სახლს. გარეთ, კედელზე შავი ფირფიტაა გაკრული, წარწერით: `ფორე მოსულიშვილის სახლ-მუზეუმი~...
ზღურბლს რომ გადააბიჯებ, ხელმარცხნივ დიდი ფერწერული ტილო ჰკიდია. ნახატიდან ძაძებში შემოსილი, შავმოსასხამმოხვეული, სახედანაოჭებული დედა შემოგვცქერის. მუშაობისაგან გაძვალტყავებული ხელები მუხლებზე დაუკრეფია...
მუზეუმში ვდგავარ და 1930 წელს გადარებულ ფორესა და მისი ძმის სურათს შევცქერი. სახის გამოკვეთილი ნაკვთები, მტკიცედ მოკუმული ტუჩები და ცოცხლად გამომზირალი თვალები მის ნებისყოფაზე მეტყველებენ.
ტექნიკუმში სწავლის წლები. ვათვალიერებ ნაჩქარევად ნაწერ ფორეს რვეულებს. ყურადღებას იქცევს ერთი ყვითელყდიანი რვეული, სადაც თავმოყრილია რუსთაველის აფორიზმები... მათ შორის ესეც:

„ვერ დაიჭირავს სიკვდილსა გზა ვიწრო, ვერცა კლდოვანი,
მისგან გასწორდეს ყოველი, სუსტი და ძალგულოვანი,
ბოლოს შეჰყარნეს მიწამან ერთგან მოყმე და მხცოვანი,
სჯობს სიცოცხლესა ნაძრახსა სიკვდილი სახელოვანი“.

ლაგოდეხის სასოფლო-სამეურენო ტექნიკუმის წარჩინებით დამთავრების დიპლომი...
ფორეს ძალიან მოწონდაო და ეს ალუმინის კარდალა ტერეზინა მოტას ჩამოუტანია იტალიიდან: იტალიურად La gavetta ჰქვია, სახურავი ეხდება, შიგ წვნიანს ჩაასხამ, გაიცხელებ და ხელი რომ არ დაგეწვას, გრძელი ყურით იღებ ცეცხლიდან და ისე შეექცევი საჭმელს.
წარმომიდგება: ქვითნაგები სახლი ცადაზიდულ მთებში, ტყისპირზე. ზევით მონტე-როზას თოვლიანი მწვერვალი... რაკი მტერი არ ჩანს, სხედან პარტიზანები, გადახდენილ ბრძოლებს იხსენებენ და ვახშამს შეექცევიან... ფორეს ხელში ალუმინის კარდალას ამობრუნებული სახურავი უჭირავს და შიგ ჩასხმულ რძეს შეექცევა...
თებრო ბებოს კიდევ დედის უტყუარი გუმანით უგრძვნია, მის შვილს რომ ამ კარდალას ჩამომტანი ქალი ჰყვარებია და ნიშნობის ოქროს ბეჭედი უჩუქებია...
ძველებური, ჩუქურთმებიანი აკვანი, რომელშიც გაზრდილა ექვსივე და-ძმა. ამ აკვანშივე იზრდებიან თებრო ბაბოს შვილიშვილები.
იდუმალებით მოცული ბუხარი. მისი გუგუნიც კი ჩამსმის საიდანღაც...
ექსპოზიციის ბოლოს კედელზე დიდი პერანგია ჩამოკიდული. შეხედავ და მაშინვე მიხვდები, რამხელა იქნებოდა ფორე მოსულიშვილი!..
... თებრო ბაბოს შევხედე და მხოლდო ახლა შევნიშნე: უსაზღვრო მოლოდინით ავსებია თვალები!..
... და სადღაც, გულის კუნჭულში ჯიუტად ჭიატებს ეჭვიანი იმედი: ეგებ, ფორე ცოცხალია, აქეთ მოდის და სადაცაა ზღურბლზე გამოჩნდება, ერთს `დედიო!~ შესძახებს, გამოქანდება და გოლიათური მკლავებით აიტაცებს საყვარელ დედას...
(ჩანახატის დასასრული).

სახლის წინ ჩამომჯდარ, დაღლილ თებრო ბებოს ვემშვიდობები, მოლოდინით ავსებული თვალებით მომაცილებს...
ვემშვიდობები ქვემო მაჩხაანსაც და კვლავ მაგონდება ჩემი სოფლი განაპირას, კუსალიის გორაზე მდგარი ბერმუხა.


1980 წლის 22 ივნისი



გვიანდელი მინაწერი:
ვერც ახლა დავიკვეხნი, რომ ვისწავლე მეთქი, მაგრამ ოცდათექვსმეტი წლის წინათ სულ არ ვიცოდი წერა, თუმცა რაც არის, ეს არის... ფორე მოსულიშვილის დედა, თებრო შანშიაშვილი-მოსულიშვილისა ცოცხალი აღარაა, თორემ თავიდან ვნახავდი და უკეთესად დავწერდი....

Pore Mosulishvili - Two act drama play - 2016
•Nov 1, 2016

Visual materials for 'Pore Mosulishvili' (Two-act drama play) by Mikho Mosulishvili, 2016
Drawings by Mikso Mosulishvili, 2016
'Bella Chiao" by 'The Savage Rose', Annisette Koppel (vocal), From the album 'Ild og frihed', 2001

:::

მიხო მოსულიშვილი

სანამ ახალი ურჩულები და უფსკრულები გამოჩნდებოდეს...
(ფსიქოდელიური დრამისათვის)

ეგეთ უმძიმეს კრიზისში, როცა ათასნაირი ურჩხული ჩასანთქმელად მომდევს, მე კიდევ უფსკრულში ვვარდები და ვეღარაფერს ვწერ, ხშირად ვყოფილვარ ხოლმე და ამ შემოდგომაზეც იგივე გამიმეორდა.
სიტყვას ვეღარ ვწერ და სულ შევაჩერე, თუ რამ გასაკეთებელი მქონდა კინოში...
და მარტო კინოში არა...
ვარ ამ ამბავში და თან ვფიქრობ, რომ ეს ვარდნა და ურჩხულები რომ მორჩეს, უფრო ძლიერად უნდა მომხვდეს...
ჩხუბშიც ეგრეა, ვისაც გამოუცდია, - დაგინიავებენ, დაგაგდებენ და წიხლებით შედგომას რომ დაგიპირებენ, მერეღა დგები...
ჰოდა, მოკლედ, რა მკლავს მეთქი, რა მკლავს და...
მე მთელი ცხოვრება ერთი ქვის ქოხიდან გამოვდივარ თექვსმეტი პარტიზანის გადასარჩენად, მე მეთაური არა ვარ, მაგრამ მაინც გამოვდივარ, რაკი მტერი მეთაურს ითხოვს დანარჩენების გადარჩენის პირობით, - მეთაური მე ვარ მეთქი, - ვამბობ და, რაკი ტყვეობას ისევ თავის გაწირვა მირჩევნია, შევძახებ - „გაუმარჯოს იტალიას! გაუმარჯოს თავისუფლებას!“ - მერე ნიკაპქვეშ, ყელზე მივიდებ „ვალტერ-38“-ის ლულას და სასხლეტს ფეხს გამოვუშლი ხოლმე.
ამდენი წელია ეგრე ვკვდები ყოველდღე და აი, ეს მომარჩენს იმ ურჩხულებისგან და უფსკრულში ვარდნისაგან მეთქი...
დავჯექი და თეატრის რეჟისორ ირაკლი გოგიას მიერ ჯერ კიდევ მაისის ბოლოდან ნათხოვნი პიესის წერა განვაგრძე ფორე მოსულიშვილზე... რაღაცა კი მქონდა მოხაზული, მაგრამ ის ჯერ არც არაფერი იყო...
თან, როგორც წესი, ვხატავდი პერსონაჟებს...
მე ვხატავ ხოლმე რამეებს, როცა ვწერ, რომ ვიზუალურად დავინახო სათქმელი, ისე არაფერი გამომდის...
ჰოდა, დღეს დავამთვრე, პირველი დრაფტი დადებულია უკვე და...
ვუყურებ ფოტოშოპში დახატულებს ამ პიესისთვის, თანაც დანიური ფსიქოდელიური ჯგუფის The Savage Rose-ისა და მისი ვოკალისტის, ანისეტ კოპელის სიმღერას „ბელა ჩაოს“ ვუსმენ ისევ, - ეს სიმღერა ძალიან მშველოდა მუშაობისას, რაკი მუსიკის გარეშეც ვერ ვწერ ვერაფერს...
ვიცი, რომ ამ დაწერილში რაღაც-რაღაცეები კიდევ შეიცვლება, მაგარამ რაც მთავარია, პიესა უკვე არის...
და უფსკრული და ურჩხულები აღარ არიან, მე მგონი...
დიდი მადლობა რეჟისორ ირაკლი გოგიას, ფორეზე პიესა რომ მითხრა...
დიდი მადლობა თაბუკაშვილებს - ბატონ რეზოს, ლაშას, მედეას, რეზიკოს, ბატონი რეზო თაბუკაშვილის წიგნისა და ფორე მოსულიშვილზე გადაღებული დოკუმენტური ფილმის „ალპური ვარსკვლავის“ ჩუქებისათვის - უმაგათოდ ხომ კაი საქმეები ძნელად თუ კედთება ჩვენში...
ასევე დიდი მადლობა ნუნუ გელაძეს, ლაგო მაჯორეს ტბის სანაპიროზე მდებარე ქალაქ ბელჯირატედან (ამ ქალაქში არის ფორე მოსულიშვილის სახლ-მუზეუმი) რამდენიმე საინტერესო და საჭირო ცნობის მოწვდისათვის...

2016 წლის 31 ოქტომბერი.


Pore Mossulishvili

დავით ბრაგვაძე

“პერ ბატალია, ჯორჯანი პარტიჯანი!”
ფორე მოსულიშვილი და ქართველ პარტიზანთა გმირობა
(ქართველი პარტიზანები იტალიაში)

მეორე მსოფლიო ომის წლებში იტალიის წინააღმდეგობის მოძრაობაში 5000 ქართველი მონაწილეობდა. ოფიციალური წყაროებით, მათ შორის 425 დაიღუპა და ჩრდილოეთ იტალიაში განისვენებს. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ნოვარას პროვინციაში მებრძოლი 300 ქართველი პარტიზანი, რომლებიც არაერთ წარმატებულ ბრძოლაში მონაწილეობდნენ.
ისტორიას მრავალი შემთხვევა ახსოვს, როცა ქართველები უცხო ქვეყნის სამსახურში დგებოდნენ და თავს სწირავდნენ მის თავისუფლებას. ისეც ხდებოდა, რომ სხვა ქვეყნის სამსახურში მყოფ ქართველებს თავიანთი სამშობლო არც ახსოვდათ და სიყრმიდანვე შეემეცნებინათ პასუხისმგებლობა იმ ქვეყნის წინაშე, რომლისთვისაც იბრძოდნენ. ისტორიას ისეთი შემთხვევებიც ახსოვს, როცა დიდ ქვეყნებს ქართველები სახელისა და მდგომარეობის მოსახვეჭად მიაშურებდნენ და მიზანსაც აღწევდნენ. თუმცა გვხვდება სხვა მაგალითებიც. ზოგჯერ ქართველები გარემოებათა საბედისწერო დამთხვევის გამო ხდებოდნენ უცხო ქვეყნის ჯარისკაცები, შეიძლება ითქვას, შემთხვევითობის წყალობით. ასეთ დროს ისინი გრძნობდნენ, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში სწორედ იმ ქვეყნის თავისუფლებისთვის ბრძოლა იყო მათთვის უპირველესი ვალი, რომლის მიწაზეც ისინი განგებამ მოახვედრა. ამის ნათელი დადასტურებაა მეორე მსოფლიო ომის დროს ქართველ პარტიზანთა თავდადება ევროპის მრავალ ქვეყანაში, რომელთა შორის გამოირჩევა ქართველთა ბრძოლა იტალიის ეროვნული თავისუფლებისთვის.
იტალიაში ქართველ პარტიზანებს შორის გამორჩეული ადგილი უჭირავს ფორე მოსულიშვილს. ის 1919 წლის 20 მაისს დაიბადა სიღნაღის რაიონის სოფელ ქვემო მაჩხაანში. წითელ არმიაში გაწვევამდე მისი ბიოგრაფია არაფრით გამოირჩეოდა. სკოლის დამთავრების შემდეგ კოლმეურნე გახდა, შემდეგ წარჩინებით დაამთავრა ლაგოდეხის სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკუმი. 1939 წელს ფორე მოსულიშვილი წითელ არმიაში გაიწვიეს. მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისში სამხედრო სამსახურს ლატვიის ქალაქ დაუგავპილსში გადიოდა. სწორედ ამ ქალაქიდან მიიღო ოჯახმა მისი უკანასკნელი წერილი 1941 წლის მაისში. ამის შემდეგ ფორე ერთ-ერთ ბრძოლაში დაიჭრა და გერმანელებმა ტყვედ ჩაიგდეს. სხვა ქართველ ტყვეებთან ერთად ის თავდაპირველად პოლონეთში მოხვდა, მოგვიანებით კი საფრანგეთში გადაიყვანეს. მისი ბანაკის კომენდანტი სიმკაცრით ცნობილი ობერშტურმფიურერი ჰანს ფონ ფალკენშტაინი იყო. როგორც მისი თანამდროვენი გადმოგვცემენ, ერთ-ერთი შემოვლისას კომენდანტს ფორესთვის დაჩოქება უბრძანებია, მან კი თურმე ბრძანებას წაუყრუა. გაბრაზებულ ფალკენშტაინს მისთვის მათრახი მოუღერებია, რის სანაცვლოდაც მოსულიშვილმა მუშტი გაარტყა სახეში. რამდენიმე წამის შემდეგ გონზე მოსულ კომენდანტს, რომელსაც ცხვირიდან და ყურებიდან სისხლი სდიოდა, ჯიბიდან პარაბელუმი ამოუღია, ჯარიკაცებისთვის უკან დახევა უბრძანებია და იქაურობას გასცლია. ფორე მოხიბლული დარჩა კომენდანტის საქციელით და თავის მეგობარ ისაკ ძამნაშვილს უთხრა თურმე, - ეს კაცი ნამდვილი ვაჟკაცი ყოფილაო!
1944 წელს ტყვეთა ნაწილი და მათ შორის ფორე მოსულიშვილიც საფრანგეთიდან იტალიის ქალაქ სტრეზაში გადაიყვანეს (ნოვარას პროვინცია). ერთ საღამოს, როცა გერმანელები დათვრნენ და სამეთვალყურეოდ ერთადერთი ჯარისკაცი დატოვეს, ფორემ მისი განიარაღება მოახერხა და ბანაკიდან მეგობრებთან ერთად გაიქცა. როგორც ამბობენ, გაქცევისას ქართველებმა თან ტყვეებიც გაიყოლეს. მოსულიშვილი 70 ქართველთან ერთად ტყეში გავარდნილ იტალიელ პარტიზანთა რაზმს შეუერთდა, რომელსაც ედო დელგატო მეთაურობდა. ეს რაზმი აქტიურად მოქმედებდა ვერმახტის ძალების წინააღმდეგ. ქართველებმა პირველ ოპერაციაში მონაწილეობა 1944 წლის 14 სექტემბერს მიიღეს, როცა დაბა ომენიის ჰოსპიტლიდან გამოიხსნეს ჯენეზიის მახლობლად ტყვედ ჩავარდნილი ძმები გოგიშვილები და ედო დელგატო. ამ შეტაკებისას მოსულიშვილმა უხმაუროდ მოახერხა დაცვის ნეიტრალიზება, რამაც მის თანამებრძოლებს შენობის სწრაფად აღების საშუალება მისცა. ამის შემდეგ ფორეს დიდი რაზმის მეთაურობა შესთავაზეს, მაგრამ ორი მიზეზით განაცხადა უარი, - იტალიური არ ვიცი და ადგილობრივებს არ ვიცნობო. მხოლოდ ქართველ პარტიზანთა მეთაურად დარჩენილიც, დიდი სარგებლობის მოტანას ახერხებდა იტალიისთვის. 1944 წლის სექტემბრის ბოლოსთვის რაზმი დაბა დომოდოსოლოს რაიონში იბრძოდა. ამ შეტაკებების დროს მოსულიშვილმა გუშაგის თვალწინ ააფეთქა ხიდი, რომელიც რაიონს ნოვარასთან აკავშირებდა. იმავე პერიოდში გერმანელთა ფორმაში გადაცმულმა მოსულიშვილმა სტრეზას ლუდხანაში ტყვედ აიყვანა ვერმახტის ოფიცერი, რომლისგანაც იტალიელ პარტიზანებს საჭირო ინფორმაციის მიღება სურდათ.
მოსულიშვილისა და მისი თანამებრძოლების ქმედებებმა მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენა იტალიაში მყოფ გერმანულ ნაწილებს. საბოლოოდ საქმე იქამდე მივიდა, რომ გერმანელებმა ფართომასშტაბიანი შეტევის მოწყობა გადაწყვიტეს რემო სერვადეის 181-ე ბრიგადაზე, რომლის ერთ-ერთ ბატალიონ პეპინოში იბრძოდა ფორე მოსულიშვილი 27 ქართველთან ერთად. აღსანიშნავია, რომ ბრძოლების დასაწყისში მოსულიშვილს 70 ქართველი ჰყავდა. 1944 წლის სექტემბრიდან დეკემბრამდე 43 ქართველი დაიღუპა მხოლოდ ერთი ბატალიონის რიგებში.
1944 წლის 3 დეკემბერს სოფელ კოლონიის მისადგომებთან პარტიზანთა რაზმი, რომელიც ქალაქ რონადან ეშელონის აფეთქების შემდეგ შინ ბრუნდებოდა, გერმანელთა ალყაში აღმოჩნდა. ალყაში მოქცეული ჯგუფი 16-კაციანი იყო. მათ შორის იყო შვიდი ქართველი: ფორე მოსულიშვილი, მიხეილ საყვარელიძე, ბაგრატ ესართია, შალვა კვირიკაშვილი, შოთა ბექაია, ვლადიმერ ბეჟია და ზაქარია თომაშვილი.
ხანგრძლივმა სისხლიანმა შეტაკებამ მრავალი გერმანელის სიცოცხლე შეიწირა. თუმცა პარტიზანთა რიგებში ბევრი დაიჭრა და ტყვია-წამლის ამოწურვის საშიშროებაც ახლოვდებოდა. გერმანელებმა მეთაურის დანებების სანაცვლოდ დანარჩენებისთვის სიცოცხლის შენარჩუნების პირობა დადეს. სწორედ ამ მომენტში გამოჩნდა მოსულიშვილის უდიდესი ვაჟკაცობა. მისი თანამებრძოლი მარიო ძინონი იგონებს, რომ ვერც ერთმა მებრძოლმა, მათ შორის ვერც მეთაურმა ედო დელგატომ ვერ გაბედა გარეთ გასვლა. მხოლოდ გასისხლიანებულმა ფორე მოსულიშვილმა გააღო კარი და გერმანელებს დაუყვირა: “მეთაური მე ვარ, თქვენთვის დანებებას სიკვდილი მირჩევნია! გაუმარჯოს პარტიზანებს! გაუმარჯოს თავისუფლებას!” ამ სიტყვების შემდეგ მოსულიშვილმა თავი მოიკლა. მისმა ასეთმა საქციელმა 15 პარტიზანს შეუნარჩუნა სიცოცხლე.
ფორე მოსულიშვილის მიერ იტალიაში გამოჩენილი მამაცობა და გაღებული მსხვერპლი 1970 წელს გაიხსენეს, როცა ქვეყნის პრეზიდენტმა ჯუზეპე სარაგატიმ ხელი მოაწერა მის დაჯილდოებას ქვეყნის უმაღლესი სამხედრო ჯილდოთი. ფორე ნიკოლოზის ძე მოსულიშვილს გარდაცვალებიდან 26 წლის შემდეგ გადაეცა იტალიის რესპუბლიკის უმაღლესი ჯილდო “ოქროს მედალი მხედრული მამაცობისთვის”. ამ მედლის კავალერი იტალიის ეროვნულ გმირად მიიჩნევა და ნებისმიერი, გენერალიც კი ვალდებულია, მის მფლობელს პირველ რიგში მიესალმოს. თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ეს მედალი ცოცხალ გმირებს იშვიათად გადაეცემათ. ფორე მოსულიშვილი მეორე უცხოელია ფიოდორ პოლეტაევთან ერთად, ვისთვისაც იტალიის რესპუბლიკამ ეს უაღრესად საპატიო წოდება გაიმეტა. 1990 წელს მოსულიშვილი საბჭოთა კავშირის გმირადაც აღიარეს. ის დაკრძალულია იტალიის ქალაქ არონაში.
თუმცა ფორე მოსულიშვილი ერთადერთი ქართველი როდია, ვინც იტალიის თავისუფლებას თავი შესწირა. საბედნიეროდ, ისტორიამ მრავალი ქართველი პარტიზანის სახელი და მათი გმირობის მაგალითები შემოგვინახა.
იტალიელ პარტიზანთა 42-ე ბრიგადაში შედიოდა ქართველთა 50-კაციანი რაზმი ვლადიმერ გაბისონიას მეთაურობით. სოფელ სტიმასთან გამართულ ბრძოლაში ამ რაზმმა დამოუკიდებლად ჩაიგდო ტყვედ ვერმახტის 180 ჯარისკაცი. საპასუხო შეტაკებაში გაბისონიას რაზმი ბალმაფოლის მთაზე გამაგრდა და გერმანელთა ყველა შეტევა წარმატებით მოიგერია. გაბისონიას რაზმი საუკეთესოდ ითვლებოდა გარიბალდელთა მე-3 დივიზიაში.
სტრატეგიული მნიშვნელობის ქალაქ გრაველინოსთვის გამართულ ბრძოლაში ქართული პარტიზანული რაზმი ბელტრამისა და სერვადეის ქვედანაყოფების გვერდით იბრძოდა. იტალიელმა პარტიზანებმა გრაველინოს გარეუბნის დაკავება მოახერხეს. კონტრშეტევაზე წამოსული გერმანული ჯავშანტრანსპორტიორი უცნობმა ქართველმა პარტიზანმა ხელყუმბარით ააფეთქა, რამაც ბრძოლის ბედი საბოლოოდ იტალიელთა სასარგებლოდ გადაწყვიტა. გერმანელთა 300-კაციანი გარნიზონი მთლიანად განადგურდა, ბრძოლაში დაიღუპა რამდენიმე ქართველიც.
1945 წლის 16 მარტს ქალაქ ბორგოსეზიაში დაიღუპა ქართველი პარტიზანი მეგონა ღურწკაია. გერმანელთა მხრიდან პარტიზანთა შეტევის მოგერიების შემდეგ ის მარტო შევარდა სახლში, რომელშიც მოწინააღმდეგე იყო გამაგრებული და გმირულად დაიღუპა.
განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია კიდევ ერთი ქართველი პარტიზანი. ვერმახტის ძალებთან უთანასწორო ბრძოლაში, რამდენიმე იტალიელ თანამებრძოლთან ერთად, გმირულად დაიღუპა გიორგი ვარაზაშვილი, იგივე კაპიტანი მონტი. მისმა მცირერიცხოვანმა ჯგუფმა დიდი ხნის განმავლობაში შეძლო მტრის შეტევის მოგერიება და მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ტყვია-წამალი გამოელია, ტყვეობას სიკვდილი ამჯობინა. განსაკუთრებით ამაღელვებელია ეპიტაფია კაპიტან მონტის საფლავის ქვაზე: “გამვლელო, გაჩერდი, ამ ადგილას განისვენებს პატრიოტი, რომელმაც სისხლი დაღვარა შენი გათავისუფლებისთვის. მან შენ თავისუფალი იტალია გაჩუქა”.
თავისუფალი იტალიისთვის კიდევ მრავალმა ქართველმა გასწირა სიცოცხლე. მრავალი მათგანის სახელი ისტორიას არც შემოუნახავს. მართალია, გმირები არასოდეს ითხოვენ დაფასებას, მაგრამ ყოველი საზოგადოება ვალდებულია, ახსოვდეს თავისი გმირები. მიუხედავად იმისა, რომ ზემოთ დასახელებული ქართველები იტალიის თავისუფლებისთვის იბრძოდნენ, ისინი გმირები არიან საქართველოსთვისაც და მთელი ცივილიზებული მსოფლიოსთვისაც, რადგან იმ კონკრეტულ მომენტსა და კონკრეტულ გეოგრაფიულ გარემოში სწორედ იტალიის თავისუფლებისთვის ბრძოლა იყო ბრძოლა კაცობრიობის თავისუფლებისთვის.

ჟურნალი ”ისტორიანი”, 2013 წლის აგვისტო, #8/32


Museo baita della libertà (belgirate), via P. Musolishvili 28832 Belgirate (VB).

Гарибалдиици: Поре Мосулисшвили / ფორე მოსულიშვილი: გარიბარდელები (1972. Д/Ф. დ/ფ)
Jul 4, 2020

Гарибалдиици (1972. Д/Ф)
Над фильмом работали: Леван Цинцадзе & Юрий Барамидзе, В Есванжия
Нели Доли, К. Котрикадзе, Л Дадиани, А Дзагания, Б Николаишвили, Э Сихарулидзе
Грузинская студия Научно - популярных и документальных фильмов 1972

სტდია ,,რაკურსი / Racurs" წარმოგიდგენთ:
ფორე მოსულიშვილი: გარიბარდელები (რუს ენაზე) (1972. დ/ფ)
ფილმზე მუშაობდნენ: ლევან ცინცაძე, იური ბარამიძე, ვ. ესვანჯია, ნელი დოლიძე, კოზეტა კოტრიკაძე, ლ. დადიანი, ა. ძაგანია, ბ. ნიკოლაიშვილი, ე. სიხარულიძე,
საქართველოს სამეცნიერო პოპულარული და დოკუმენტური ფილმების სტიდია ,,მემატიანე" 1972

***
Pore Mosulishvili (Georgian: ფორე მოსულიშვილი; Italian: Pore Mossulishvili) (July 20, 1916 – December 3, 1944) was a Georgian soldier and partisan in the Italian resistance movement. He was posthumously awarded the Gold Medal of Military Valor for actions during the Second World War.

Photo: Pore Mosulishvili (in the center) with Italian guerrillas, 1944

* https://youtu.be/AsBGcTxQL6E

მიხო მოსულიშვილი

Maresciallo Pore,
ანუ 71 წლის წინათ, 3 დეკემბერს

(ციკლიდან: „მოკლე ჩანაწერები დიდი კინოსთვის“)

1944 წლის 3 დეკემბერი.
იტალია, ნოვარას პროვინცია.
ლაგო-მაჯორეს ტბის სანაპირო, სოფელი კოლონია.
სოფლის ბოლოს, ციცაბო ფერდობზე, - იქ, სადაც ხშირი ტყე იწყება, ქვის სახლში (baita) ჩვიდმეტკაციანი პარტიზანული რაზმი აფარებს თავს.
რაზმს მეთაურობს ედო დელ გრატა სოფელ რიგლიონედან (ქალაქ პიზა-ს კომუნა); რაზმის წევრებიდან ცნობილია კიდევ ორი იტალიელი: მარიო ძინონი (სოფელ კოლაცადან) და ფენტო ფერეტი (ქალაქ ომენიიდან) და ასევე შვიდი ქართველი: ფორე მოსულიშვილი, რომელსაც პარტიზანები Maresciallo Pore-ს ეძახიან, რაც მარშალსაც ნიშნავს იტალიურად და უნტერ-ოფიცერსაც; მიხეილ საყვარელიძე, ბაგრატ ესართია, შალვა კვირიკაშვილი (რაჭა), შოთა ბექაია (სამტრედია, სოფ. დიდი ჯიხაიში), ვლადიმერ ჭეჟია (ზუგდიდი), ზაქარია თომაშვილი.
ეს მიტოვებული სახლი მალე გერმანელი ნაცისტების სამასკაციანი ბატალიონის ალყაში აღმოჩნდება. იწყება გააფთრებული შეტაკება. ერთი საათის მერე სამი პარტიზანი, მათ შორისაა ფორეც, უკვე დაჭრილია და ტყვიებიც უთავდებათ. გერმანელები ამას ხვდებიან და პარტიზანებისგან დანებებას ითხოვენ იმ პირობით, რომ თუკი მეთაური ჩაბარდება, დანარჩენებს სიცოცხლეს შეუნარჩუნებენ.
პარტიზანები ერთმანეთს გადახედავენ. ვერც რაზმის მეთაური ედო დელ გრატა და ვერც სხვები ადგილიდან არ იძვრიან. გერმანელებთან გასვლა წამებით სიკვდილს ნიშნავს. წამები რჩება, სანამ გერმანელები შემოვარდებიან შიგნით და ყველას ამოხოცავენ.
ამ დროს დაჭრილი ფორე მოსულიშვილი ქოხიდან გამოდის და გერმანელებს დასძახის: „მეთაური მე ვარ, თქვენთან ტყვეობას სიკვდილი მირჩევნია! გაუმარჯოს იტალიას! გაუმარჯოს პარტიზანებს! გაუმარჯოს თავისუფლებას!“
მერე ნიკაპის ქვეშ მიიდებს ზურგსუკან დამალულ რევოლვერს ერთადერთი, სათავისო ტყვიით და სასხლეტს თითს გამოჰკრავს...
ფორე მოსულიშვილის თვითმკვლელობა დანარჩენ თექვსმეტ პარტიზანს სიცოცხლეს შეუნარჩუნებს - გერმანელებს ჯერ ბავენოს ციხეში მიყავთ ფორეს თანამებრძოლები, 1945 წლის აპრილში კი მათ სხვა პარტიზანები გაათავისუფლებენ.
1970 წლის 28 თებერვალს იტალიის რესპუბლიკის პრეზიდენტი ჯუზეპე სარაგატი ხელს მოაწერს დეკრეტს ფორე ნიკოლოზის ძე მოსულიშვილის სიკვდილის შემდეგ ქვეყნის უმაღლესი ჯილდოთი - ოქროს მედლით „მხედრული მამაცობისათვის“ დაჯილდოების შესახებ (D'Oro al Valor Militare alla Memoria).
ოქროს მედალი „მხედრული მამაცობისათვის“ იტალიის რესპუბლიკის უმაღლესი ჯილდოა. ამ მედლის კავალერი იტალიის ეროვნულ გმირად ითვლება და გენერალიც კი ვალდებულია პირველი მიესალმოს იმ ჯარიკაცს, რომელიც ამ მედალს ატარებს, თუმცა, უმეტეს შემთხვევებში, ამ მედალს სიკვდილის შემდეგ ანიჭებენ ხოლმე.

2015



Pore Mosulishvili by Mimos, 2020

ფორე მოსულიშვილი

„ფორე მოსულიშვილი“ არის პიესა ორ მოქმედებად და თოთხმეტ სცენად, ჟანრობრივად ტრაგიკომედია, დაწერილია 2016 წელს მიხო მოსულიშვილის მიერ და ასახავს მეორე მსოფლიო ომის დროს ფორე მოსულიშვილის თავგანწირვას თანამებრძოლების გადასარჩენად.


Maresciallo Pore - Pore Mosulishvili
•May 31, 2016

'Pore Mosulishvili' - a tragicomedy in two acts by Mikho Mosulishvili, 2016. This is a play about a Soviet soldier of Georgian origin and partisan in the Italian resistance movement during World War II. He was posthumously awarded the Gold Medal of Military Valor and the title Hero of the Soviet Union for his heroic self-sacrifice.
On December 3, 1944, Pore Mosulishvili, together with sixteen partisans, were surrounded by German forces. Nazis stated that if the commander surrendered, the others would be spared, otherwise, everyone would be killed. The commander of the group, named Edo del Gratta, didn't react. Mosulishvili, already wounded, told comrades to disarm and discard their weapons, exited the hut, and told Germans: I am the Commander, but I prefer death to captivity! Then he shouted: Viva l'Italia! Viva i partigiani! Viva liberta! ("Long live to Italy! Live the partisans! Living freedom!"), but the revolver to his throat and pulled the trigger. Although his comrades were subsequently taken prisoners, his self–sacrifice enabled them to save their lives, as they were a few months later, in April 1945, liberated by other partisan detachments.


ბმული:
*



ნახატები საავტორო გვერდიდან - https://www.facebook.com/mmimosu

Леван Пааташвили

Документальная режиссура

Документальная режиссура

В 1969 году я снова оказался на студии "Грузия-фильм", где за время моего отсутствия произошли большие перемены. Наметившаяся еще в 50-х годах грузинская новая волна набирала силу. Появилась плеяда окончивших ВГИК молодых режиссеров, сценаристов, операторов, многие из которых уже стали мастерами.

Мне предложили в качестве режиссера и оператора снять цветной документальный фильм о партизане Форе Мосулишвили, который спустя 25 лет после окончания войны был посмертно награжден высшей наградой Италии – золотой медалью "За воинскую доблесть". Военнопленный Форе Мосулишвили бежал из нацистского лагеря и примкнул на севере Италии к Сопротивлению. Итальянские партизаны называли своего командира "марешалло Форе" (по-итальянски "марешалло" имеет два значения: "маршал" и "старшина"). Так мы и назвали этот короткометражный фильм о грузинском партизане – герое Италии.

Картина "Марешалло Форе" начинается с короткого документального эпизода вручения награды старшему брату героя в посольстве Италии в Москве. Потом действие переносится в Грузию. Мы видим мать Форе в трауре. Так возникает и становится основным поэтическим стержнем фильма образ матери – ее портреты, дом, быт, домашняя деревенская обстановка, рассказ о сыне. Интервью с братьями и сестрой Форе, с его боевыми соратниками; бывший партизан-итальянец поет по-грузински песню, которой его научил Форе; небольшой городок на севере Италии, где его именем названа одна из улиц; место, где он дал нацистам свой последний бой; могила на чужбине, вдали от родной земли.

Заключительная сцена фильма происходит во дворе родного дома Мосулишвили в Кахетии. Общий план – все родные и близкие сидят за столом и поют грузинскою застольную песню "Мравалжамиэр", потом следует укрупнение: свободное место героя, пустая тарелка с грузинским хлебом, стакан вина. В последнем кадре фильма – мать Форе. Перед ней – горящая свеча как символ вечного огня на могиле сына. Медленный наезд камеры на свечу с постепенной расфокусировкой контуров темного силуэта матери, на котором идут финальные титры.

Наконец, мне представилась возможность поработать сразу в двух ипостасях и на личном опыте убедиться, как творчество оператора может согласовываться с режиссерским замыслом. Может быть, это и не идеальный вариант работы. По крайней мере, вину за ошибки валить не на кого.

Если прежде в своих фильмах я иногда применял приемы документального кино, то на этой картине решил воспользоваться элементами художественной стилистики, чтобы полнее и рельефнее "вылепить" образ героя в поэтическом ключе. Фильм мне представлялся как реквием, и я строил его в основном на статичных кадрах с отдельными плавными движениями камеры в определенном монтажном ритме. Такое решение, как мне казалось, было наиболее близким замыслу.

В фильме грузинская часть контрастировала с итальянской. Грузию снимали осенью, при солнечном освещении, а все итальянские эпизоды в монохромной тональности – в зимнее время на фоне белого снега, преимущественно в пасмурную погоду.

В изобразительной драматургии доминировали три основных цвета: белый, черный и красный. Я выбрал именно эти классические символические цвета, характерные для древних цивилизаций и культур. Этим цветам обычно придается не только эмоциональный, но и религиозный, эстетический и нравственный смысл: белый – цвет снежной натуры, вбирает в себя все цвета, символизирует надежду, веру в будущее; черный – цвет траурной одежды матери как символа печали; красный – символ энергии, силы, войны, гибели и победы героя.

Созданию образов двух далеких, но во многом близких стран – Италии и Грузии – помогал и звуковой ряд фильма, песни и речь двух народов. Образная сила звука вообще обладает большими возможностями. Я особенно ощутил значение звука, когда понял, какую роль он смог бы играть в драматургии фильма. Когда визуальных средств недостаточно, на помощь приходит звук – изображение оживает и приобретает новое измерение.

Чтобы выстроить единую линию драматургии, необходимо было собрать сведения о герое. Мы начали работу с поездки в Италию, где находился весь материал о боевых делах Форе. Вместе со сценаристом Георгием Мдивани мы прилетели в Рим. Буквально на следующий день нас принял продюсер Карло Понти в своем кабинете, расположенном в старинном палаццо прямо у подножия Капитолийского холма (Мдивани был знаком с ним по совместной работе над фильмом "Подсолнухи"). Кабинет Понти произвел на меня сильное впечатление: на полу, покрытом гладким дымчатым паласом, в углу лежали большие, слегка позеленевшие от времени, каменные собаки. В другом конце кабинета стоял огромный письменный стол, рядом располагался высокий щит с любительскими фотографиями Софи Лорен и ее трехлетнего сына. Одна из стен была отведена триптиху итальянского сюрреалиста Серджо Вакки. Кабинет был настолько вытянут в глубину, что самого хозяина не так просто было заметить.

Понти оживленно беседовал с нами, потом извинился, что не сможет пригласить к себе домой, так как срочно улетает в Америку. Конечно же, не обошлось без поездки в итальянский ресторанчик в сопровождении эскорта из нескольких машин. За столом Понти, засучив рукава и ослабив узел галстука, ловко орудовал ножом и вилкой как истинный раблезианец. Он задал мне вопрос, который поразил меня и обрадовал: "Как Вам удалось в "Беге" передать белизну снега? В наших фильмах снег таким не получается".

Чтобы разыскать в архивах материалы, связанные с нашим героем, нам на какое-то время пришлось задержаться в Риме. Но и здесь мы не смогли собрать необходимую информацию. Время было ограничено, и мы сразу же отправились в Северную Италию, в район Омении, где надеялись найти бывших боевых друзей Форе. С нами остался Паоло Сербандини – парень, которого любезно предложил нам в помощники Карло Понти. Мдивани пришлось срочно уехать в Москву, и мы остались вдвоем с Паоло. Он был не только переводчиком и ассистентом, но и отлично водил машину по заснеженным дорогам.

Для звуковой партитуры фильма один из прежних руководителей Сопротивления Джино Москателли дал нам прослушать записи партизанских песен тех лет в эстрадном исполнении. Но для фильма они не подходили, и тогда Москателли стал куда-то упорно названивать. К моему удивлению, на следующий же день, к вечеру, из различных мест Северной Италии к нам прибыли десятка два бывших партизан. Они пили вино у камина в охотничьем домике, вспоминали былые времена, кто-то запел, его поддержали. Я хотел было записать все это на магнитофон, но Москателли жестом остановил меня. Когда все разъехались, он вручил мне пленку на которой была профессионально записана вся фонограмма встречи – с шумами, воспоминаниями, песнями. Я поразился, насколько этот человек точно почувствовал, что мне было нужно, и как деликатно он пришел на помощь. Москателли помог нам также разыскать фотографию, где Форе снят с группой партизан. Это был единственный портрет героя, снятого в Италии в партизанском облачении.


Звукооператора у нас не было, так что остальные интервью мне пришлось проводить самому, не говоря уже о зарядке кассет, переводе фокуса и многом Другом, что было так необходимо для съемки. Я отправился в Италию с ручной камерой "Конвас", с "Репортером" для записи звука и с нашей никудышней магнитной пленкой (это все, что могли предоставить мне на студии).

Недалеко от селения, где мы находились, режиссер Элио Петри снимал фильм "Рабочий класс идет в рай" с Джан Мария Волонте в главной роли, а сценаристом у него был Уго Пирро, с которым я в свое время познакомился в доме режиссера Джузеппе Де Сантиса. Узнав, с какой допотопной аппаратурой я приехал, Пирро решил мне помочь. Необходимо было синхронно снять интервью с прежними руководителями партизанского движения Джино Москателли, Эральдо Гастоне и с бывшей партизанкой Терезиной Мота, воевавшей вместе с Форе. Итальянцы дали нам свой "Аррифлекс" и микрофон. Я за короткое время ухитрился снять эти кадры.

На седьмой день я получил из Рима напоминание нашего представительства о том, что время нашего пребывания в Италии истекло. Мы должны были немедленно закончить съемки, ни о каком продлении срока не могло быть и речи. В последний день, невзирая на непогоду, мне пришлось снять наиболее ответственный эпизод фильма – "Смерть героя". Происходящие в нем события восстанавливались на основе немногочисленных подлинных материалов. В моем распоряжении были единственная фотография Форе и каменный сарай, в котором он погиб. Здесь мы снимали сцену, когда после неравного боя гитлеровцы окружают партизан и требуют выдачи командира, обещая сохранить жизнь остальным. Сверху, на общем плане, в центре кадра мы видим одно-единственное строение, расположенное среди темных силуэтов деревьев на фоне белого снега. Затем монтажно, на различных крупностях, постепенно приближаемся к нему. Чтобы спасти жизнь своих товарищей, Форе вышел вперед вместо командира и, стоя в черном проеме сарая, со словами: "Да здравствует свобода!", выхватил пистолет и выстрелил себе в висок. Он спас остальных. Все эти планы выстраивались в последовательную монтажную цепочку под фонограмму грузинской боевой песни. В момент выстрела песня резко обрывается – идет быстрый наезд камеры на фотографию героя (все это снималось на черно-белую пленку). В следующем кадре наезд продолжается, но уже на специально построенную на студии "каменную" кроваво-красную стену (так появляется цвет). И, наконец, крупно, во весь экран – красные гвоздики, мы видим, как Терезина Мота кладет их на могилу героя.

Съемки оказались сплошной импровизацией, не подготовленной ни материально, ни технически, но завершились успешно, благодаря, как это пафосно ни звучит, сердечному отношению к снимаемому материалу. После этого первого режиссерского опыта я понял, что буду все-таки оператором, а не режиссером. Взявшись за режиссуру, я почувствовал, что теряю связь с операторской профессией. В своей новой роли мне уже не удавалось уделять столько внимания вопросам пластики – освещению, композиции, цвету. На все попросту у меня не хватало времени, и в картине, в конечном итоге, верх взяла все-таки визуальная сторона – работа оператора.

На мой взгляд, уход оператора в режиссуру не всегда оправдан. Чтобы быть режиссером, надо не только иметь призвание, но и обладать особым мышлением. Даже такой мастер, как Урусевский, начав заниматься режиссурой, на самом деле все же остался оператором – он был рожден для этого. А Михаил Калатозов, сам в прошлом оператор, как-то сказал: "Поверьте мне, Леван, и запомните: самая интересная профессия в кино – операторская". И, кажется, он был прав...

После завершения фильма "Марешалло Форе" я смог побыть с мамой в Тбилиси, немного отдохнуть и повидать друзей.

О нашумевшей балетной труппе Джорджа Баланчина я был давно наслышан. Она гастролировала в Москве, в Большом театре, знаменитый балетмейстер дважды приезжал к себе на родину, в Тбилиси, где в оперном театре проходили выступления его труппы. В один из зимних солнечных дней я прогуливался по городу. Шел мимо оперного театра и вдруг обратил внимание на две необычные фигуры. Когда я поравнялся с ними, не мог поверить своим глазам. Композитора Андрея Баланчивадзе я узнал сразу, а рядом с ним шел худощавый, элегантно одетый в легкое светлое пальто Георгий Баланчивадзе, которого я никогда раньше не видел, так как он давно эмигрировал в Америку. Они шли, мягко улыбаясь друг другу, и о чем-то тихо беседовали. Андрей заметно отличался от брата. Он был в темном длинном драповом пальто не по размеру, с удлиненными рукавами, в шляпе, из-под которой живописно выступали волнистые волосы – словом, не столь ухожен. Условия, в которых братья жили и работали, совершенно по-разному их сформировали. Я незаметно шел за ними, иногда опережая их, чтобы лишний раз разглядеть одухотворенные лица, и раздумывал над тем, что эти родные братья принадлежали совершенно разным мирам, двум разным культурам, так непохожим одна на другую...

После того, как мне все же посчастливилось посетить постановки Джорджа Баланчина, я был оглушен, растерян от неожиданно увиденного зрелища и не мог понять, как ему удавалось создать такой удивительный синтез хореографии, музыки и живописи. Когда в 1975 году я был в Нью-Йорке, мне показали дом и окна квартиры, в которой жил и умер знаменитый Баланчин. Вновь вспомнилась встреча у оперного театра в Тбилиси, которая глубоко запечатлелась в моей памяти.


Глава: «Документальная режиссура» из книги Леван Пааташвили «Полвека у стены Леонардо. Из опыта операторской профессии». — М.: «Издательство 625», 2006

ბმული:
* https://photographerslib.ru/books.php?book_id=0021.0015