მეგობრებო, უძალიანმაგრესი ანალიზი იმისა, თუ რა იყო ამ ომის ფუძემდებლური იდეოლოგია, თავისი ორმაგი სახითა და თავისი ორი ავტორით - პუტინით და კირილეთი. მინდა გითხრათ, რომ ბევრი რამ წავიკითხე ამ თემაზე, მაგრამ ეს მათ შორის, ყველაზე ღრმა ანალიზია. გირჩევთ! (განსაკუთრებით, რელიგიურებს, თქვენთვის შევალიე სამი საათი თარგმანს
)
Nikoloz Nikolozishvili
***
შონ გრიფინი
"რუსკი მირი" თუ წმინდა მსოფლიო ომი?კრემლოლოგია კვლავ ფართო განხილვის საგანია. ყველა ფენის მოაზროვნეები და ექსპერტები, მთელ მსოფლიოში, კიდევ ერთხელ ცდილობენ რუსული პოლიტიკური ელიტის საიდუმლო მოტივებისა და ეგზოტიკური იდეოლოგიების გამოვლენას. მხოლოდ ამჯერად, საბჭოთა ათეიზმის დღეებისგან განსხვავებით, კრემლიდან მომდინარე კვამლის სიგნალები სულ უფრო მეტად უკავშირდება მოსკოვის ხახვიანი გუმბათოვანი ეკლესიებიდან ამოსულ საკმეველს. სინამდვილეში, ზოგიერთი დამკვირვებლის აზრით, უკრაინაში შეჭრის ერთ-ერთი მთავარი იდეოლოგი არის მოსკოვის პატრიარქი კირილე (გუნდიაევი), რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ლიდერი.
ერთი ბოლოდროინდელი სტატიის სათაური ასახავს ამ არგუმენტის არსს: „"რუსკი მირი" არის საერო რელიგია, რომელიც პუტინის ომს უმაგრებს ზურგს“. ასეთ განცხადებებს მხოლოდ ჟურნალისტები არ აკეთებენ. 2022 წლის 13 მარტს, ცნობილი მართლმადიდებელი თეოლოგების ჯგუფმა დაწერა, რომ „პუტინმა და პატრიარქმა კირილმა გამოიყენეს "რუსკი მირის" იდეოლოგია, როგორც შეჭრის ძირითადი გამართლება“. ეს მკვლევარები მართებულად აკრიტიკებდნენ იდეოლოგიას, როგორც ნეოიმპერიალისტურს და მართებულად აცხადებდნენ მას, როგორც კოროზიულ ერესს თანამედროვე მართლმადიდებლურ ეკლესიაში. მაგრამ ისინი არ იყვნენ მართალი, ჩემი აზრით, იმაში, რომ მას განიხილავდნენ, როგორც უკრაინაში შეჭრის მამოძრავებელ იდეოლოგიას. შეჭრის ნამდვილი იდეოლოგია და პოსტსაბჭოთა რუსეთის ნამდვილი საერო რელიგია არის პუტინისეული „დიდი გამარჯვების“ კულტი.
„რუსკი მირის“ კონცეფცია საეკლესიო წრეებში არ წარმოშობილა. იგი გამოიგონეს 1990-იანი წლების ბოლოს მოაზროვნეთა ჯგუფმა, რომელიც დაკავშირებულია გლებ პავლოვსკისთან, ელცინის დროის ცნობილ რუს პოლიტტექნოლოგთან. პუტინმა პირველად ეს ტერმინი თავის სიტყვაში გამოიყენა 2001 წელს და ის თანდათან გახდა მისი რეჟიმის რბილი ძალის დიპლომატიური ძალისხმევის ცენტრი პოსტსაბჭოთა პოლიტიკურ სივრცეში. მისი ძირითადი იდეოლოგია არის რევანშისტული და რესტავრაციონისტული. ის ცდილობს გაამართლოს რუსეთის უფლება ჩაერიოს მეზობელ ქვეყნებში, იქ ჯერ კიდევ მაცხოვრებელი რუსულენოვან და ეთნიკურად რუს უმცირესობებზე დაყრდნობით. ის ასევე ამტკიცებს, რომ რუსეთი არის უნიკალური და დამოუკიდებელი ცივილიზაცია, არც მთლად ევროპული და არც აზიური, და რომ ეს ცივილიზაცია თავისი ბუნებით სოციალურად ღრმად კონსერვატიულია.
პატრიარქი კირილი დიდი ხანია მხარს უჭერდა "რუსკი მირის" იდეალებს და მრავალი წლის განმავლობაში ის აქტიურად უჭერდა მხარს "რუსკი მირის ფონდს", რომელიც 2007 წელს დაარსდა ვლადიმერ პუტინის მიერ. მაგრამ კირილი არ იყო ამ იდეოლოგიის შემქმნელი, მიუხედავად იმისა, რომ მზად იყო გაევრცელებინა მისი გზავნილები. უფრო მეტიც, თავად რუსეთის პატრიარქს ჰქონდა სხვა, მსგავსი იდეოლოგიური პროექტი - რომელიც წარმოიშვა მისი, როგორც საეკლესიო დიპლომატის გამოცდილებიდან საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდგომ მშფოთვარე წლებში.
1989 წელს კირილი დაინიშნა რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის საგარეო საქმეთა განყოფილების უფროსად. მომდევნო ორი ათწლეულის განმავლობაში მისი მთავარი მისია იყო არ დაეშვა უკრაინაში კანონიკური, ავტოკეფალური ეკლესიის შექმნა. ეს ამოცანა სულ უფრო გართულდა 2004-2005 წლებში ნარინჯისფერი რევოლუციის შემდეგ და სწორედ ამ დროს დაიწყო ეკლესიის მეთაურმა გულმოდგინედ პროპაგანდა ძალიან ძველი იდეოლოგიის განახლებული ვერსიის - "სვიატოი რუს"-ის იდეოლოგიისა.
კირილის აზრით, უკრაინის, ბელორუსისა და რუსეთის თანამედროვე ნაციონალური სახელმწიფოები ეკუთვნოდნენ ერთსა და იმავე ეკლესიას და ერთსა და იმავე ცივილიზაციას ერთი ფუნდამენტური მიზეზის გამო: ყველა ისინი ერთი და იმავე „კიევის ემბაზიდან“ იშვნენ მე-10 საუკუნის ბოლოს. ევროპული უკრაინის არსებობა უბრალოდ შეუძლებელია - ქადაგებდა კირილი, რადგან აღმოსავლეთ სლავი ერები ერთი სულიერი ოჯახის შემადგენელი ძმები იყვნენ, რომლებიც მდინარე დნეპრში დაიბადნენ 988 წელს. ამ ოჯახის დედა კიევი იყო, მამა - დიდი მთავარი ვლადიმირი და ძმები ძმებად რჩებოდნენ, თუნდაც ეჩხუბათ და თუნდაც ერთ მათგანს მამის სახლიდან წასვლა სურვებოდა.
პუტინის მმართველობის მესამე და მეოთხე ვადის განმავლობაში, იდეოლოგიურმა ხაზებმა, რომლებიც ჰყოფდა "რუსკი მირსა" და "სვიატოი რუს"-ს, გაქრობა დაიწყო. პატრიარქი კირილი ზოგჯერ "რუსკი მირზე" საუბრობდა, პუტინი კი ზოგჯერ "სვიატოი რუს"-ის ერებს ახსენებდა თავის სიტყვებში. წლები გადიოდა და მათი რიტორიკა სეკულარიზმის, ამერიკული ჰეგემონიისა და უღმერთო ევროპის წინააღმდეგ ხშირად ერთი და იგივე ობსკურანტული ლოცვის წიგნიდან იგალობებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ორი იდეოლოგია ხშირად ერთმანეთს ემთხვეოდა, ჩემი აზრით, ისინი მაინც რჩებოდნენ განსხვავებულ პროპაგანდისტულ პროექტებად. მაგალითად, ცენტრალური აზიის პოსტსაბჭოთა რესპუბლიკები იყვნენ "რუსკი მირის" იდეოლოგიის მთავარი სამიზნე, მაგრამ მათ მცირე ადგილი ეკავათ კირილეს "სვიატოი რუს"-ის ხედვაში.
თუმცა, ის, რაც ორ იდეოლოგიას საბოლოოდ აერთიანებს, არის წარუმატებლობა. ტერმინი სამყარო არის "რუსკი მირ"-ის თარგმანი. რუსულ სიტყვას "მირ" აქვს ორმაგი მნიშვნელობა. ეს შეიძლება ნიშნავდეს "სამყაროს" ან ასევე "მშვიდობას". იმ მომენტში, როდესაც რუსული ტანკები შევიდნენ უკრაინაში, "სვიატოი რუს"-ის გულში, "რუსკი მირ"-ის შესაძლებლობა სამუდამოდ დაიმსხვრა. სწორედ ამიტომ, პუტინს და კირილს საჯაროდ არასდროს წარმოუთქვამთ ფრაზა "რუსკი მირ" არც შეჭრის მომზადების პროცესში და არც მომდევნო კვირებში.
"რუსკი მირ" არის რბილი ძალაუფლების გეოპოლიტიკური ინსტრუმენტი, რომელიც შექმნილია მშვიდობის დროს გულებისა და გონების მოსაგებად. ომი კი მოითხოვს სხვა ტიპის პროპაგანდას - უფრო ავისმომასწავებელ და ეფექტურ პროდუქტს - და მოსკოვის საპატრიარქო კარგად იყო მომზადებული ამ იდეოლოგიური მოთხოვნების შესასრულებლადაც. ათწლეულების განმავლობაში კირილს ღრმა კავშირები ჰქონდა რუსეთის შეიარაღებულ ძალებთან. 1992 წლის იანვარში, სსრკ-ს დაშლიდან მხოლოდ ორი კვირის შემდეგ, ის სიტყვით გამოვიდა ყოფილი წითელი არმიის 5000 მაღალი რანგის ოფიცრის წინაშე, სადაც თქვა, რომ მართლმადიდებლობას შეუძლია გააჩინოს პატრიოტიზმი და შეავსოს მარქსიზმ-ლენინიზმის იდეოლოგიური სიცარიელე.
ყოფილი საბჭოთა და უკვე ყოფილი ათეისტი სამხედროები დარწმუნებული იყვნენ გაგონილის სიმართლეში. მომდევნო სამი ათწლეულის განმავლობაში მართლმადიდებელი სასულიერო პირები საყოველთაოდ ჩნდებოდნენ მთავარ სამხედრო ცერემონიებზე. მათ აკურთხეს ბირთვული ბომბები, მოიერიშე თვითმფრინავები და ტანკები ნაკურთხი წყლით. ისინი ასწავლიდნენ რუს ჯარისკაცებს, რომ ბრძოლის ველზე სიკვდილი შეიძლება იყოს მოწამეობრივი სიკვდილი, რაც მათთვის სამოთხის ბილეთს უზრუნველჰყოფდა.
იმავე პერიოდში, პუტინმა და მისმა გუნდმა ასევე დაიწყეს მეორე მსოფლიო ომის, ანუ რუსეთში "სამამულო ომის" სახელით ცნობილი ომის ხსოვნის საკრალიზება. კანონმდებლებმა აღადგინეს სტალინის, როგორც გამარჯვების დიდი გენერალისიმუსის იმიჯი და მიიღეს კანონები, რომლებიც კრძალავდნენ კრემლის ოფიციალური ომის ნარატივის „გაყალბებას“. იმავდროულად, სამხედრო აღლუმები, რომლებიც ყოველწლიურად იმართებოდა 9 მაისს, გამარჯვების დღეს, კიდევ უფრო მასშტაბური და ტრიუმფალური ხდებოდა. გამარჯვების დღესთან დაკავშირებულმა პროპაგანდამ დაიწყო ვიზუალური დომინირება რუსეთის ქალაქებში ამ თარიღამდე კვირებითა და თვეებით ადრე. მაგალითად, 2020 წლის 75 წლის იუბილეს აღსანიშნავად, მოსკოვში გიგანტურ ბილბორდებზე რეკლამირდებოდა წარწერა: „ჩვენი გამარჯვება“ და ადამიანები თავიანთ მანქანებზე პატრიოტული ლოზუნგებს აწერდნენ, როგორიცაა „წინ ბერლინისკენ!“ და "1945 - ჩვენ შეგვიძლია ამის გაკეთება ისევ."
ეს მოვლენები შეუმჩნეველი არ დარჩა პატრიარქ კირილეს და მის ახლო წრეს. 2020 წელს მან აკურთხა ახალი ეკლესია მოსკოვის გარეუბანში, რომელიც ცნობილია როგორც რუსეთის შეიარაღებული ძალების მთავარი ტაძარი. ტაძარი ეძღვნება საბჭოთა კავშირის "დიდ გამარჯვებას" ნაცისტურ გერმანიაზე და მისი ინტერიერი იატაკიდან ჭერამდე დაფარულია გრანდიოზული მოზაიკებით - შესრულებული საბჭოთა სოციალისტური რეალიზმის სტილში - ასახავს რუსეთის უდიდეს სამხედრო ტრიუმფებს. აქ არის შუა საუკუნეების მეომრების, იმპერიული რუსული კავალერიის და "მწვანე კაცუნების" ხატები, რომლებმაც 2014 წელს ყირიმის ანექსია მოახდინეს.
თუმცა, მოზაიკის უმეტესობა წარმოაჩენს საბჭოთა დიდების უაღრესად რომანტიზებულ სცენებს მეორე მსოფლიო ომის ბრძოლის ველებზე გამართული ბრძოლებისა. ამ ყველაფერს ეფექტს მატებს ტაძრის გიგანტური ვიტრაჟები, რომლებშიც ამაყად არის გამოსახული საბჭოთა პროპაგანდისტული სიმბოლოები, როგორიცაა ხუთქიმიანი წითელი ვარსკვლავი და ურო და ნამგალი. მოკლედ, ახალი სამხედრო სალოცავის კედლებზე ქრისტიანული მართლმადიდებლობა ერწყმის ათეისტურ კომუნიზმს - ჯვარი ერწყმის უროსა და ნამგალს - რათა რუსეთის, როგორც ღვთის წმინდა ერის (და წმინდა მხედრობის) ტრიუმფალური ისტორიის შესახებ მოგვიყვეს.
სწორედ ამ წმინდა ომის იდეოლოგიას და არა "რუსკი მირ"-ის კონცეფციას, ეყრდნობოდნენ რუსი ლიდერები უკრაინაში შეჭრაზე საუბრისას. 21 და 24 თებერვალს თავის გამოსვლებში პუტინმა ნაცისტებსა და ნეონაცისტებზე თითქმის ათეული მინიშნება გააკეთა, ამავე დროს გაიხსენა საბჭოთა ხალხის მიერ მეორე მსოფლიო ომის დროს „გამარჯვების საკურთხეველზე“ მიტანილი „წმინდა მსხვერპლი“. უფრო მეტიც, შეჭრის დაწყების დღეს, პუტინის ჯარები ბრძოლაში წავიდნენ ფორმით, რომელიც დიდი გამარჯვების მოგონებებს აღვიძებდა და ზოგიერთი ექსპერტის ვარაუდით, შეჭრის მარშრუტებიც მიზანმიმართულად იყო შემუშავებული ისე, რომ რუსი ჯარისკაცები გაჰყოლოდნენ, ფაქტიურად, მათი საბჭოთა წინამორბედების ნაკვალევს, რომლებიც ნაცისტებს ებრძოდნენ. იმავდროულად, ბრძოლის ველიდან შორს, თავიანთ სახლებში მჯდარ რუსებს უჩვენებდნენ მეორე მსოფლიო ომის გმირულ ფილმებს, რომლებიც მთელი დღის განმავლობაში გადიოდნენ სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებად რუსულ ტელეარხებზე.
როგორც მოსალოდნელი იყო, ბევრმა პატრიოტმა რუსმა მართლმადიდებელმა სასულიერო პირმა კრემლის წმინდა ომის ნარატივი გაითავისა. „დღეს "სვიატოი რუსის" მიწებზე … მიმდინარეობს შეიარაღებული კონფლიქტი რუს ხალხსა და კოლექტიურ ჰიტლერსა და წმიდა მართლმადიდებლობის მტრებს შორის!" - მამა იგორ პაშმენოვმა აუწყა თავის სამწყსოს შეჭრის დაწყებიდან შვიდი დღის შემდეგ. მსგავსადვე, მამა ალექსი კასატიკოვმა გაიხსენა სიმღერა საბჭოთა ომის ფილმიდან, რათა მიმდინარე საომარი კამპანია აღეწერა. ”თუ საჭირო გახდა, ჩვენ შეგვიძლია ეს კიდევ ერთხელ გავიმეოროთ!” მიანიშნა რა მეორე მსოფლიო ომზე: „და ახლა ჩვენ ამას კიდევ ერთხელ ვაკეთებთ! ჩვენმა ქვეყანამ ომი 1945 წელს დაასრულა და დღესაც ისევე დავასრულებთ!“.
ეს მაგალითები არ არის მეორეხარისხოვანი შეხედულებები. მეხსიერების პოლიტიკაში, რომელსაც ამჟამად ქადაგებენ პოლიტიკოსები და მღვდლები, რუსი ჯარისკაცები იბრძვიან სამშობლოს ეგზისტენციალური გადარჩენისთვის, ისევე, როგორც მათი საბჭოთა წინაპრები იბრძოდნენ ჰიტლერის შემოსევის წინააღმდეგ. მხოლოდ, ამჯერად, კიევი არის ახალი ბერლინი; ზელენსკის რეჟიმი და ნატო ახალი ნაცისტები არიან; და მთელი ქვეყანა [რუსეთო] აწარმოებს წმინდა ომს დასავლეთის უღმერთო აგრესორების წინააღმდეგ. ეს სხვა არაფერია, თუ არა მეორე „დიდი სამამულო ომი“.
თუმცა არის ერთი გამოჩენილი ფიგურა, რომელიც ბოლო კვირებში მეორე მსოფლიო ომზე არ საუბრობს და ეს ფიგურა არის პატრიარქი კირილი. სინამდვილეში, მარტის დასაწყისში წარმოთქმულ ქადაგებაში, რომლითაც მხარი დაუჭირა შეჭრას, ეკლესიის წინამძღოლმა გაიხსენა რამდენიმე სხვა რუსული სამხედრო კამპანია, მაგრამ მას ერთხელაც არ უხსენებია დიდი სამამულო ომი. რატომ ცდილობდა პატრიარქი არ ეხსენებინა ომის კულტი, რომლის შექმნაშიც და კურთხევაშიც მას წვლილი აქვს?
ერთი ახსნა შეიძლება ის არის, რომ კირილს არასოდეს წარმოედგინა, რომ ეს ომის კულტი გაჩაღებული იქნებოდა მის კანონიკურ ტერიტორიაზე. როგორც ვნახეთ, თავისი საეკლესიო მოღვაწეობის განმავლობაში, კირილემ შექმნა და თავის კალთაში გამოზარდა ორი საყვარელი იდეოლოგიური პროექტი. 2022 წელს ერთ-ერთმა პროექტმა უღალატა მეორეს: რუსეთის წმინდა მხედრობა შეიჭრა "სვიატოი რუს"-ის ტერიტორიაზე. რუსი მართლმადიდებელი მღვდლების მიერ ნაკურთხი ბომბები ჩამოყარეს რუსი მართლმადიდებელი მღვდლების მიერვე ნაკურთხი სამხედრო თვითმფრინავებიდან და ეს ბომბები დაეცა კირილის საკუთარი სამწყსოს სახლებსა და ეკლესიებს. რამდენიმე კვირის განმავლობაში შეჭრამ შესაძლოა გაანადგურა ყველაფერი, რის შესანარჩუნებასაც მოსკოვის საპატრიარქო ცდილობდა სამ ათწლეულზე მეტი ხნის განმავლობაში პოსტსაბჭოთა უკრაინაში. მაშასადამე, ომი კირილისთვის კატასტროფაა და არა წმინდა ტრიუმფი და მისმა გაჭირვებულმა მდგომარეობამ არ შეიძლება არ გაგვახსენოს მეცხრე ფსალმუნის სიტყვები: „საქმითა ჴელითა თჳსთაჲთა შეიპყრა ცოდვილი“ (ახ. ქართ.: "ბოროტი გაება თავისი ხელით დაგებულ მახეში").
---------------------
შონ გრიფინი - ჰელსინკის უნივერსიტეტის გაფართოებული კვლევების ჰელსინკის კოლეგიის მკვლევარი.
ინგლისურიდან თარგმნა ნიკო ნიკოლოზიშვილმა.
ბმული:
*
https://publicorthodoxy.org/2022/04/12/russian-world-or-holy-world-war/?fbclid=IwAR3lG4HugGNf0QplzhuKiqNvn10htF4VC48zm2obccbQTQEKaTCnmKBZrJ0#more-11186RUSSIAN WORLD OR HOLY WORLD WAR?
THE REAL IDEOLOGY OF THE INVASION OF UKRAINE
by Sean Griffin
Kremlinology is back in a big way. Thinkers and pundits of every stripe, throughout the world, are once again seeking to uncover the secret motives and exotic ideologies of the Russian political elite. Only this time around, unlike in the days of Soviet atheism, the smoke signals coming from the Kremlin are increasingly linked with the incense rising from Moscow’s onion-domed churches. In fact, according to some observers, one of the main ideologues behind the invasion of Ukraine is none other than Patriarch Kirill (Gundiaev) of Moscow, the leader of the Russian Orthodox Church.
One recent headline captures the essence of this argument: “Russian World is the Civil Religion Behind Putin’s War.” Journalists are not the only ones making such claims. On March 13, 2022, a group of distinguished Orthodox theologians wrote that “Putin and Patriarch Kirill have used Russian world ideology as a principal justification for the invasion.” These scholars were right to denounce the ideology as neo-imperialist, and they were right to expose it as a corrosive heresy within the contemporary Orthodox church. But they were not correct, in my opinion, to describe it as the driving ideology behind the invasion of Ukraine. The real ideology of the invasion—and the real civil religion of post-Soviet Russia—is Putin’s cult of the “Great Victory.”
The concept of “Russian world” did not originate in church circles. It was coined in the late 1990s by a group of thinkers associated with Gleb Pavlovsky, the famous Russian spin doctor of the Yeltsin years. Putin first used the term in a speech in 2001, and it gradually became the centerpiece of his regime’s soft-power diplomacy efforts in the post-Soviet political space. At its core, the ideology is revanchist and restorationist. It attempts to justify Russia’s right to intervene in neighboring states, based on the ongoing presence there of Russian speakers and ethnic Russian minorities. It also maintains that Russia is a unique and independent civilization, neither entirely European nor Asian, and that this civilization is, by nature, deeply socially conservative.
Patriarch Kirill has long supported the ideals of “Russian World,” and for many years he has actively championed the “Russian World Foundation,” established by Vladimir Putin in 2007. But Kirill was not the creator of this ideology, even if he readily agreed to spread its message. Rather, the Russian patriarch had another, related ideological project—one that was born from his experiences as an ecclesiastical diplomat in the tumultuous years following the collapse of the Soviet Union.
In 1989, Kirill was appointed the head of the Department of External Affairs for the Russian Orthodox Church. For the next two decades, his main mission was to prevent the creation of a canonical, autocephalous church in Ukraine. This task grew increasingly fraught after the Orange Revolution in 2004-2005, and it was at this time that the churchman began to zealously propagate a revamped version of a very old ideology—the ideology of “Holy Rus.”
According to Kirill, the modern nation-states of Ukraine, Belarus, and Russia belonged to the same church and the same civilization for one fundamental reason: because they had all emerged from the same “Kyivan baptismal font” in the late tenth century. A European Ukraine was simply impossible, Kirill preached, because the East Slav nations were brothers of a single spiritual family, born in the Dnieper River in the year 988. Kyiv was the mother of this family, Prince Vladimir the Great was the father, and brothers remained brothers, even if they quarreled, and even if one of them wished to leave their father’s house.
During Putin’s third and fourth terms in office, the ideological lines separating Russian World and Holy Rus began to blur. Patriarch Kirill sometimes spoke of a Russian World, and Putin sometimes referred to the nations of Holy Rus. As the years passed, their rhetoric against secularism, American hegemony, and godless Europe often seemed to be chanted from the same obscurantist prayer book. Although the two ideologies often overlapped, in my view, they nevertheless remained distinct propaganda projects. The post-Soviet republics of Central Asia, for example, were a major target of Russian World ideology, but they had little place in Kirill’s vision of Holy Rus.
What the two ideologies ultimately shared in common, however, was failure. The term, Russian World, is a translation of Russkii mir. The Russian word mir has a double meaning. It can mean “world,” or it can also mean “peace.” The moment that Russian tanks rolled into Ukraine, into the very heart of Holy Rus, the possibility of Russkii mir was shattered forever. This is why Putin and Kirill did not publicly utter the phrase “Russian World” a single time in the buildup to the invasion, or in the weeks since.
Russian World is a soft-power geopolitical tool, designed to win hearts and minds in times of peace. War requires a different brand of propaganda—a product more ominous and effective—and the Moscow Patriarchate was well prepared to fulfill these ideological demands, as well. For decades, Kirill had cultivated deep ties to the Russian Armed Forces. In January 1992, only two weeks after the collapse of the USSR, he gave a speech in front of 5,000 high-ranking officers of the former Red Army, in which he suggested that Orthodoxy could inspire patriotism and fill the ideological void of Marxism-Leninism.
The former Soviet, and soon-to-be former atheist, military men were evidently convinced by what they heard. Over the next three decades, Orthodox clerics became a ubiquitous sight at major military ceremonies. They blessed nuclear bombs, fighter jets, and tanks with holy water. They taught Russian soldiers that death on the battlefield could be a form of martyrdom, ensuring them a ticket into heaven.
During the same period, Putin and his team also began to sacralize the memory of World War II, or the “Great War of the Fatherland,” as it is known in Russia. Lawmakers rehabilitated the image of Stalin as the great Generalissimo of the victory and passed laws forbidding the “falsification” of the Kremlin’s official war narrative. Meanwhile, the military parades held annually on May 9, Victory Day, only grew larger and more triumphant. Propaganda related to the Victory began to visually dominate Russian cities for weeks and months before the date itself. For the 75th anniversary celebrations in 2020, for example, giant billboards in Moscow advertised “Our Victory,” and people painted patriotic slogans onto their cars, such as “Onward to Berlin!” and “1945- We Can Do It Again.”
These developments were not lost on Patriarch Kirill and his inner circle. In 2020, he consecrated a new church on the outskirts of Moscow, known as the Main Cathedral of the Russian Armed Forces. The cathedral is dedicated to the Soviet Union’s “Great Victory” over Nazi Germany, and its interior is covered floor-to-ceiling with grandiose mosaics—executed in the style of Soviet Socialist Realism—depicting Russia’s greatest military triumphs. There are icons of medieval warriors, imperial Russian cavalry, and the “little green men” who annexed Crimea in 2014.
Most of the mosaics, however, show highly romanticized scenes of Soviet glory on the battlefields of World War II. Adding to the effect are the cathedral’s giant stain-glassed windows, which proudly feature iconic Soviet propaganda symbols such as the five-pointed red star and the hammer and sickle. In short, on the walls of the new military shrine, Christian Orthodoxy merges with atheist Communism—the cross merges with the hammer and sickle— in order to tell a story about Russia’s triumphant history as the holy people (and the holy army) of God.
It is this ideology of holy war, and not the concept of Russian World, which Russian leaders have predominantly drawn on when speaking about the invasion of Ukraine. In his speeches on February 21 and 24, Putin made nearly a dozen references to Nazis and neo-Nazis, while also calling to mind the “holy sacrifices” made by the Soviet people “on the altar of victory” in World War II. On the day the invasion was launched, moreover, Putin’s troops went into battle in uniforms designed to evoke memories of the Great Victory, and some experts have even suggested that the invasion routes were purposefully plotted so that Russian soldiers could follow, literally, in the footsteps of their Soviet predecessors who fought the Nazis. Meanwhile, away from the battlefield, Russians at home were treated to a steady diet of heroic World War II films, which played throughout the day on state-controlled Russian TV channels.
Predictably, many patriotic Russian Orthodox clergymen have embraced the Kremlin’s sacred war narrative. “Today on the lands of Holy Rus…an armed conflict is taking place between the Russian people and the collective Hitler and enemies of Holy Orthodoxy!” Fr Igor Pashmenov told his flock seven days after the start of the invasion. In a similar vein, Fr Aleksii Kasatikov invoked a song from a Soviet war film to describe the campaign. “If necessary, we can do it again!” he proclaimed, alluding to the Second World War. “And now we are doing it again! Our country ended the war in 1945, and we will end it again today!”
These examples are not fringe views. In the politics of memory currently being preached by politicians and priests alike, Russian soldiers are fighting for the existential survival of the Motherland, in the same fashion that their Soviet forbears fought against Hitler’s invasion. Only this time around, Kyiv is the new Berlin; Zelensky’s regime and NATO are the new Nazis; and the entire country is waging a holy war against godless aggressors from the West. It is nothing less than a second “Great War of the Fatherland.”
There is one prominent figure who has not alluded to the Second World War in recent weeks, however, and that figure is Patriarch Kirill. In fact, in a sermon in early March supporting the invasion, the church leader referred to several other Russian military campaigns, but he never invoked the Great War of the Fatherland. Why would the patriarch go to such lengths to avoid mentioning the war cult that he himself helped to create and sanctify?
One possibility is that Kirill never imagined that the cult would be unleashed on his own canonical territory. As we have seen, over the span of his ecclesiastical career, Kirill created and nurtured two beloved ideological projects. In 2022, one of those projects betrayed the other: Russia’s Holy Army invaded Holy Rus. Bombs blessed by Russian Orthodox priests were dropped from war planes blessed by Russian Orthodox priests, and those bombs fell on the homes and churches of Kirill’s own parishioners. In a matter of weeks, the invasion possibly destroyed everything that the Moscow Patriarchate had worked to hold onto, for more than three decades, in post-Soviet Ukraine. The war is therefore a catastrophe for Kirill, not a holy triumph, and his predicament cannot help but call to mind the words of the ninth Psalm: “The sinner hath been caught in the works of his own hands.”
Sean Griffin is a research fellow at the Helsinki Collegium for Advanced Studies, University of Helsinki.
Public Orthodoxy seeks to promote conversation by providing a forum for diverse perspectives on contemporary issues related to Orthodox Christianity. The positions expressed in this essay are solely the author’s and do not necessarily represent the views of the editors or the Orthodox Christian Studies Center.
Home 
