გურამ დოჩანაშვილი - მიხო მოსულიშვილი

Guram Doshanashvili & Mikho Mosulishvili in Frankfurt, Germany Photo by Irma Shiolashvili, October 12, 2018


„მწერალი სერვანტესი პლუს ვინმე ვიგინდარა არ არის ორი“,
ანუ
„კარგი ხართ, მაესტრო!“
(მიხო მოსულიშვილის თავისებურად კვიმატი ინტერვიუ გურამ დოჩანაშვილთან)

- არ ვიცი, გაგონებთ თუ არა აურელიანო სქელოს გასუქებამდე ანდა მის უფროსს, პოლკოვნიკ ჯანჯაკომო სემინარიოს, მარშალ ედმონდო ბეტანკურის უფროს ძმას, მაგრამ არ მინდა, ეს ინტერვიუ ისევე ჩაიშალოს, როგორც იმ მოთხრობაში სათაურით: “კაცი, რომელსაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარდა” და ამიტომაც ეგებ ისე მესაუბროთ, როგორც რომელიმე კლიმს... თუკი ამაზე შევთანხმდებით, თქვენს მოულოდნელ და კარგ ნათქვამებზე მოწონების შეძახილი – „კარგი ხართ, მაესტრო“ – ჩემზე იყოს!

- სიამოვნებით ვეცდები, გულწრფელად გიპასუხოთ. თქვენ ჩემთვის სანდო და ახლობელი და მიმზიდველი ხართ, როგორც პიროვნება და როგორც მწერალი.

- თქვენი მოთხრობის „იქამდე“ პატარა, შვიდი წლის პერსონაჟი თავის ბებია ფაცას და პაპა სილოვან ემხვარს – ყოფილ „კნიაზსა“ და „აფიცერს“, აგრეთვე იმათ ნათესაობას მისჩერებია, უსმენს და იმახსოვრებს ყველაფერს. იქვეა ექიმი მამაც და მშვენიერი სოფელი ღულელები... ალბათ, ესაა თვენი ბავშვობა, არა?

- დიახ; ჩემი ბავშვობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილი.

- გთხოვთ, უნივერსიტეტი გაიხსენოთ, თქვენი სტუდენტობა, ლექტორები, მაშინდელი გარემო...

- კარგ ლექციებს ნაკლებად ვაცდენდი; მაგრამ ლექციების დიდი ნაწილი დიამატ-ისტმატისა და პოლიტეკონომია-სკკპ ისტორიისგან რახან შედგებოდა, მე უფრო უნივერსიტეტის ბაღი მაქვს დამთავრებული, რომლის უმანტიო რექტორიც შოთა ჩანტლაძე იყო, უფრო სწორად – გახლდათ.

- თქვენ გურამ რჩეულიშვილსაც იცნობდით, ხომ?

- ჩემდა საბედნიეროდ, ვიცნობდი; მთელი ქალაქის თვალისჩინი იყო, - ის მერე რა რომ, ზოგიერთისათვის დამაშინებელი თუ გამაღიზიანებელი – ჩაცმულობით თუ ქცევით, არადა, ამითაც აკვირვებდა და აკვირდებოდა ხალხს. სულით-ხორცამდე ნაღდი ვაჟკაცი გახლდათ; მთელი ხუთი წლით იყო უფროსი, და მხოლოდ ოცდაექვსისა გარდაიცვალა, მაგრამ, ვთქვათ და ოთხმოცი წელი რომ ვიცოცხლო, ოთხმოცდახუთი წლისა მეგონება, იმდენად წარუშლელი კვალი დატოვა ჩემზე.
პირველად მის ბინაში ვნახე, მაშინ ვერაზე ცხოვრობდა, ჩემი მეგობარი თეიმურაზ (ჯანო) მეტრეველი და მე მის ოჯახს ვესტუმრეთ, გურამ რჩეულიშვილის ოჯახში არმოვჩნდით, და თვალებდაჭყეტილები ვათვალიერებდით – კედლები მისი ერთ-ერთი ახლობელი მხატვრის გრაფიკით აჭრელებულიყო, უცნაური სახეები გვიმზერდნენ თუ იყურებოდნენ განზე, საწერ მაგიდაზე ადამიანის თავის ქალა ედო, და მიუხედავად იმისა, რომ დაკვრა არ იცოდა, ტახტზე ბრტყლად დადებული გიტარის რომელიმე სიმს როგორღაც დაგემოვნებით და ღონივრად ამოკენკავდა იმ საჩვენებელი თითით, სხვა ორ თითთან ერთად ძირითად დროს ნატანჯი და ბედნიერი კალმისტარი რომ ეჭირა და ჟღრიალს გაფაციცებული უგდებდა ყურს, თან ხანდახან ჩვენც შეგვათვალიერებდა; უცებ საშინელება გვკითხა – ხომ არ ვწერდით... ძალიან შევკრთი, მეჩვენებოდა (ხანდახან, ახლაც), რომ რაღაცა ასაკრძალ თუ საჩოთირო თუ ზედმეტად თამამ საქმეს თუნდაც ფარულად, მივდევდი, და, რაღა თქმა უნდა, ვივუარეთ, მაგრამ ჯონდოს პერანგის ჯიბეში ფანქრის წვერი დაუნახა და აბა ეს რად გინდაო... ჯონდო ძალიან შეცბა და, - ისეო... თურმე ისიც წერდა, ჩემსავით მალულად. რამდენიმე დრის შემდეგ „ცისკარი“-ს რედაქციაში, როგორც იქნა, გავბედე და მივედი. მანამდე ასეთი მღელვარება არ გადამხდენოდა. მიუხედავად იმისა, რომ რაღაცეები მქონდა გადატანილი, თვით შეყვარებაც კი, თან მერე სად ეს – საბავშვო ბაღში. ბატონ ვახტანგ ჭელიძეს დავუდე თუ არა ჩემი ნაცოდვილარი, მაშინვე გამოქცევა დავაპირე, მაგრამ დამადევნა, ელენესი რა ხარო... თუ არ წავიქცეოდი, არ მეგონა, მამიდაა-მეთქი, ვუთხარი, მეგონა, დავიღუპე, რადგან შინაურებმა თუ გაიგეს ესეც თუ მჭირდა, მთლად სამარცხვინო საქმეში გავმჟღავნდები-მეთქი... დიდი მოკითხვა გადაეციო...
არადა, მთელი დოჩანაშვილობა მაშინ ოთხნი ვიყავითY – ორი მამიდა, მამაჩემი და მე... უმცროსი მამიდაჩემი, ელენე, „მცხეთური ხელნაწერი“-ს, ბიბლიის ხუთწიგნეულის გამომცემელი, ბატონ გიორგი მელიქიშვილის მეუღლეა, რომელთანაც ბატონ ვახტანგს თურმე ბავშვობის დროინდელივე მეგობრობა აკავშირებდა, რა ვიცოდი ეს, თორემ რა მიმადგმევინებდა ამ ჟურნალში ფეხს... მერე სასწრაფოდ გამოვვარდი და ვიწრო კიბეზე თავჩაღუნულად ისე დავეშვი, ვიღაცას უცაბედად ძალიან დავეჯახე და, უნებურად რომ შევხედე, აბა თუ იცით, ვინ... – გურამ რჩეულიშვილი.
არასოდეს, არც მანამდე და არც შემდეგ, არავის დავუთვალიერებივარ ისე გამომცდელად და დაჟინებით, როგორც მან, მაშინ...

- თქვენ არქეოლოგადაც იმუშავეთ ერთხანს, რა მოგცათ ამან, როგორც მწერალს?

- ამ შეკითხვაზე ბატონ ჯუმბერ თითმერიასთან დიალოგიდან გავიმეორებ პასუხს: “უბედნიერესი ვარ, ჩემს სამ ძირითად ხელობათაგან ერთ-ერთი არქეოლოგობა რომ იყო. ოცდარვა არქეოლოგიური ექსპედიციის მონაწილე ვარ. წელიწადში ხანდახან რვა-ათი თვე არქეოლოგიურ გათხრებსა თუ დაზვერვებზე ვიყავი, ძირითადად იმერეთსა და აფხაზეთში, ხევსურეთსა და თუშეთს გარდა არაა საქართველოში კუთხე, „არქეოლოგიურად“ არ მომევლოს, ხოლო არქეოლოგია – ესაა ხანდახან მზის ამოსვლიდან შებინდებამდე, დამაზრალ სიცივესა და აუტანელ ხვატში, მტვერში, თოვლსა თუ ჭყაპში შენი უტყვი და უცნობი წარსულის ძიებისა და ამომზეურების ძნელი და ასაღელვებელი რომანტიკა – ამ ხმამაღალი სიტყვისა ამ შემთხვევაში არ მეშინია. თანაც, თვეობით რომ ცხვორობ ხან ერთ, ხან მეორე და მეოცე სოფელში, მუშაობისას როგორ ეცნობი იქაურებს, შენს თანამედროვე ხალხსაც, და უნებურად როგორ აკვირდები და სწავლობ მათ, და იქ ყველანი, კარგები თუ პირიქით, როგორ უფრო შენები ხდებიან, რადგან შენები არიან...

- როდის დაიბეჭდეთ პირველად და როგორი იყო მაშინდელი ლიტერატურული გარემო?

- ათას ცხრაას სამოცდაერთ წელს, ჩვენს ამ ჟურნალში; მაშინდელი ლიტერატურული გარემო, ასე ვთქვათ, კარგა ძნელი კი იყო, მაგრამ კარგი და კეთილისმყოფელი ადამიანებით არცთუ ღარიბი.

- გვიამბეთ, როგორ სწავლობდით პროზის ოსტატობას?

- შეძლებისდაგვარად გულ და თავმოდგინედ.

- თავის სამუშაო ინსტრუმენტს, ქართულ ენას როგორ უნდა მიუდგეს დამწყები მწერალი? სიტყვა უნდა დაიმორჩილოს თუ თავად დაემორჩილოს? თქვენ როგორ მუშაობთ სიტყვაზე?

- ეს მუდამ ორმხრივი სიყვარული უნდა იყოს; არცთუ იშვიათად მხატვრულ ნაწარმოებებზე მეტი გატაცებით და გულისყურით ვკითხულობ ჩვენს ლექსიკონებს, განსაკუთრებით სულხან-საბასას.

- მწერლის თქვენეულ იდეალად ისევ თუ დარჩა: “მგელზე ამხედრებული ამაყი გლახა, არწივით მხარზე – ისიც არ იწურთნებაო, ამბობენ”. ეს ხალხური ლექსიდან უნდა მოდიოდეს: „კაი ყმა, მგელი, არწივი, არც ერთ არ გაიწურთნების...“

- რა თქმა უნდა.

- როგორც ერთგან წერთ, პროზას აქვს თავისი მკაცრი, ბრძნული კანონები, ხერხები, საშუალებები... ეგებ გაგვიზიაროთ თქვენეული გამოცდილება?

- თქვენ ეს იცით, მაგრამ რადგან სხვებისთვისაც ვსაუბრობთ, ვიტყვი, რომ ეს რამდენიმე მოთხრობაში მაქვს აღწერილი: „საქმე“, „იქამდე“, „თავფარავნელი ჭაბუკი“... განსაკუთრებით იმ რომანში, რომელსაც ახლა ვწერ... უფრო სწორად, ვეღარ ვწერ, ელექტრომომარაგების ჩვენეული ჭკუით მიდგომისა გამო... დიდი იმედით ველოდები გვიან გაზაფხულს, კიდევ კარგი რომ, მზით დათბობას და მის შუქს ვერ მოუხერხეს ვერაფერი.
დიდად ვნატრობ, რომ მომავალი ზამთრისათვის, თუ გავატანეთ, დღე-ღამეში ოცდაცხრა საათის ელექტროენერგიას თუ რა ჰქვია იმას არ დაგვპირდნენ, თორემ დილით ალბათ ის ნახევარსაათიანი ელექტროც აღარ გვექნება.

- კი გაიძახიან, რიტმი მხოლოდ პოეზიას აქვსო, მაგრამ პროზაშიც ხომ არსებობს? ეგებ მაგალითიც მოგეყვანათ?

- ყოველი ღირებული პროზაული ნაწარმოები – ამის უტყუარი მაგალითია.

- რა ადგილი და საზღვრები აქვს მეტაფორას პრიოზაში?

- როცა მეტაფორას მივადგები – უმთავრესია, ისევე როგორც აუარება რამ.

- როგორ ეძებთ ეპითეტს?

- ჩემი დაძაბული შასაძლებლობების ფარგლებში.

- ვის და რატომ თვლით ისეთ მწერლად, ვისი სტილისტიკაც უნდა შეისწავლოს მწერლობის მოწადინე კაცმა?

- ვერასოდეს მოიგონებს და შექმნის ადამიანი იმას, რაც ბიბლიაში არაა; მწერლის უპირველესი და უმთავრესი მოვალეობაა, ბიბლიის მარადი სიბრძნეები თუ გაფრთხილებები მთელი თავისი მწერლური ხერხებითა და საშუალებებით მიაწოდოს მკითხველს, ამიტომ: „სტილი – ეს ყველაფერია (ფლობერი)“ – დიდ სიმართლედ ჟღერს. სტილი – ეს პირველ რიგში მშობლიური ენისა და ჩვენი ქართველი კლასიკოსების შესწავლაა, რომელთაგან უპირველეს სტილისტად გურამიშვილი მგონია, უცხოელებიდან კი – ფლობერი, სალტიკოვ-შჩედრინი, ფოლკნერი; ტოლსტოისა და თომას მანის სტილური მარავალმხრიობის საოცარი შემთხვევებიც განსაკუთრებულია.

- ნაწარმოების დამთავრების შემდეგ სიცარიელეში ხომ არა ხართ ხოლმე? თითქოს აღარ დაგრჩენიათ სიტყვები, გრძნობები, აზრები... არაფერი...

- რაღა თქმა უნდა, სიცარიელეში; იმდენი უნდა ჩადოს ყველა და ყოველგვარმა შემოქმედმა ნაწარმოებში, რომ არარაფერი შერჩეს, მაგრამ ეს მხოლოდ ორიოდე დღით, რადგან მათეული მისჯა – მოწყალეა.

- ნაწარმოებზე მუშაობისას თუ შეგხვედრიათ ისეთი ადგილები, დიდი ხნით რომ შეუფერხებიხართ და როგორ სძლევდით მათ?

- ძალიან ხშირად; ჩემს ჯერჯერობით ერთადერთ რომანზე მუშაობისას, შეფერხებისას, ათი მოთხრობა მაინც დავწერე, რომლებითაც ჩემთვის ძნელ ადგილებს, ასე ვთქვათ, ვუსაფრდებოდი და ვეპარებოდი. ერთმა სიტყვამ კი, უკვე მერე, პირდაპირ მომსპო – თვით წმინდა ღვთისმშობელზე, ასე ვთქვათ, „ეპითეტი“ უნდა შემეფარდებინა, როგორია... წონადადება ასე იწყებოდა: „ლამაზია რომ, როგორც რო...“ და მერე? როგორც რო – რა? ღვთისმშობლისადმი მოწიწებით მიძღვნილი ეპითეტები თუ შედარებები მაშინ ჩემდა სამარცხვინოდ არ ვიცოდი, და გინდაც მცოდნოდა, ვერც ერთს ვაკადრებდი ამაღლებულიდან ჩემს დაბალ ქაღალდზე გადმოტანას, თან, ამომიჩემდა რომ, ეს შედარება თუ ეპითეტი ორმარცვლიანი უნდა ყოფილიყო. თვენახევარი არაფერი გამიკეთებია, ამ სიტყვის ძებნის გარდა; რა და როგორიღ საშუალებები არ გამოვიყენე, მეპატიოს და, ძალად გამოთიშვებიც კი, და მერე, უცებ – „ლამაზია რომ, როგორც რო... – თვითონ!“ მგონი, სწორი ვიყავი, ღვთისმშობელს სხვა რამ რა შეედრება, თუ არა თვითონ, მოწიწებლური ქებათა ქება, სადიდებელი, სამადლობელი, - სხვაა.

(გაგრძელება ქვემოთ)

Guram Doshanashvili, Joachim Britze & Mikho Mosulishvili in Frankfurt, Germany Photo by Irma Shiolashvili, October 12, 2018

„მწერალი სერვანტესი პლუს ვინმე ვიგინდარა არ არის ორი“,
ანუ
„კარგი ხართ, მაესტრო!“
(მიხო მოსულიშვილის თავისებურად კვიმატი ინტერვიუ გურამ დოჩანაშვილთან)

(გაგრძელება)

- ოთხმოციანო წლების უნივერსიტეტელ სტუდენტებს თქვენი „სამოსელი პირველისთვის“ ნობელის პრემიაც კი მიუნიჭებიათ ხოლმე, მე შევსწრებივარ ასეთ საუბრებს. გვიამბეთ ამ რომანზე, როგორ მუშაობდით? თითქოსდა სფეროს გარშემო მოძრაობენ მისი პერსონაჟები და რაღაც დიდებული, ჰარმონიული მუსიკაც იგრძნობა ტექსტის მიღმა...

- ჩემი შესაძლებლობების ფარგლებში, მგონი პარიოსნად და ნებისყოფიანად ვმუშაობდი.

- უნდა შეისწავლოს თუ არა მწერლობის მოწადინე კაცმა ფილოსოფია, სხვადასხვა რელიგიური სისტემები, ხელოვნების სხვა დარგები, თუ ეს ფუჭი მცდელობა იქნება და მხოლოდ თავის ნიჭს უნდა მიენდოს?

- სხვა მეცნიერებებისა და რელიგიების შესწავლისა რა მოგახსენოთ, მაგრამ მთელი თავისი ნიჭი ქართველმა კაცმა მართლმადიდებლურ ქრისტიანობაში შეძლებისდაგვარად და უფრო მეტადაც კი ჩაღრმავებას უნდა მოანდომოს.

- ყურადღება უნდა მიაქციოს თუ არა მწერალმა კრიტიკას?

- რა ვიცი, ალბათ; თუმც, მწერლისათვის ყვერაფერი დასაკვირვებელი და საფიქრალი უნდა იყოს, ამიტომ, რასაკვირველია, თავხედობა და სიბრიყვეც კი.

- ამასწინათ ერთ ჟურნალში მთელი რუბრიკა ვნახე ამგვარი სათაურით – „კარცერი-ლუქსი“. თქვენ რას იტყვით, ცუდი იქნებოდა, ჯერ რამდენიმე, შემდეგ კი მეტი და მეტი კარცერ-ლუქსი რომ გვქონოდა საქართველოში – დაწყებული მთავრობის ზედა ეშელონებიდან და დამთავრებული ქუჩით, მოკლედ, ყველანაირი ფენისათვის?

- მე მგონი არ გვაწყენდა, მაგრამ სადაა; ისე კი, ხდება სასურველი უტოპიები.

- გთხოვთ, ჩვენს ფიროსმანზე და საერთოდ, ფერმწერებზე გვესაუბროთ, რა გამოადგება პროზაიკოსს იმათი, ფერმწერთა ხერხებიდან?

- ფიროსმანი და ვაჟა ფშაველა ადამიანებთაგან ჩემი ხატებია. დიდი ფერმწერიდან პროზაიკოსი ყველაფერს უნდა სწავლობდეს, და ამავე დროს ველასკესის მრავაწახნაგოვანი სიდიადე და გვირგვინოვანი ცდები უნდა ჰქონდეს; ველასკესის ორი ნახატი, რამდენად ადრე – ნაღდი „იმპრესიონიზმია“, მოდი და ამის შემდეგ „იზმ“-ებს ენდე. ისე კი, რამდენი საშუალება აქვს ფერწერასა და მუსიკას, რამდენი ფერი, ხაზი, ბგერა, რიტმი, მაგრამ ყოველთვის მახსოვს, კაცობრიობის უპიველესი და უმთავრესი მონაპოვარი – ბიბლია – სიტყვით რომაა შექმნილი, სიტყვა მრავალმხრიობით – მაინც უდიადესია, და თითქოს უტყვი სასვენი ნიშები – რა ერთგულად ჰყავს...

- პირადად ჩემთვის ყოველი კარგი მკითხველი დონ კიხოტად აღიქმება და მართლაც, არის მკითხველობაში რაღაც დონკიხოტური სასწაულები – აღფრთოვანებაც არის და ცივი წყლის გადასხმაც კოხტადაა. თქვენ, როგორც ვიცი, დიდებული მკითხველი ბრძანდებით თქვენეული ფიქსატორით – აი, მკლავზე რომ დაგბურძგლავთ ხოლმე. გთხოვთ, დაგვისახელოთ ის მწერლები, რომლებსაც უბრუნდებით ხოლმე. და რატომ? რა უნდა იკითხონ დამწყებებმა?

- დამწყებებს თავად განგება მოუვლენს საჭირო მწერლებს; კარგად დამწყებებს ვგულისხმობ. ან, აარიდებს; არ გეგონოთ, ჩემი თავი პირველ მაგალითად მომქონდეს, მაგრამ მოგახსენებთ იმას, რაც უკეთ ვიცი: ორმოცდაათის რომ გავხდი, სალტიკოვ-შჩედრინი მერეღა წავიკითხე, და, კიდევ კარგი, თორემ ადრეულ ასაკში ნაღდად გამსრესდა; თუმც, შესაძლოა, არაც – წყალობად ეგებ ვერც გამეგო. სკოლებში, მგონი, ნაადრევად ასწავლიან რუსთაველს და „შუშანიკის წამება“-ს, ეს ის ნაწარმოებებია, რომლებიც ან სკოლამდე, ან სკოლის შემდეგ უნდა წაიკითხო, სკოლამდე იმიტომ, რომ ბავშვი ამაღლებულ საიდუმლოთა დიადი მიმღებია;

- პერსონაჟებიდან... ვიცი, რომ ძალიან გხიბლავთ ბრმა და მუნჯი, თანაც მშვენიერი ანტონია არფაზე დამკვრელ ანსელმოიანი რომანიდან... გასაგებია, რომ მარიო ვარგას ლიოსას “მწვანე სახლის” პერსონაჟზეა ლაპარაკი... და რატომ?

- ბრმა და მუნჯია, უბედური და ჩვილივით ამაღლებული, და, მოსავლელი, და, მაღლით მომვლელი... თან, იმისი ქმარი რომელ საქმესაც მისდევდა... ანტონიას სიყვარულს ვერავის ვასწავლი, თვითონ უნდა წაიკითხონ და ისე მიხვდნენ... მაგრამ არიან, “მყვანან” ისეთი „ლიტერატურული“ ქალები, რომლებიც, მირჩევნია...
- კი, ბატონო, აი სახელდახელოდ გავიხსენებ თქვენი მოთხრობიდან „ვატერ(პო)ლოო, ანუ აღდგენითი სამუშაოები“: „ახ, კარმენსიტავ, კონტრაბანდული მინდვრის ღირილოო, როგორ და როგორ სხვადასხვაგვარად უყვარდი ყველას, ნეტავ რა გქონდა მაინც ასეთი...“ ამ კარმენზე გამახსენდა, თქვენ ამბობთ, რომ ნაწარმოების წერისას სულ უნდა გახსოვდეთ ერთი კომპოზიტორი. სხვაგან ასახელებთ კიდევაც – ბახი, ბეთჰოვენი, მოცარტი, ვერდი, როსინი... უფრო ნათლად ხომ ვერ აგვიხსნიდით როგორ „გადმოითარგმნება“ მუსიკალური ნაწარმოებები პროზაში?

- ეს კომპოზიტორი ჩემთვის ჰენდელია, რომელიც გამუდმებით უნდა მახსოვდეს და მახსოვს. ისე კი, თქვენგან ჩამოთვლილები, ტევად მრავალწერტილიანად, ყოვლად აუცილებლები არიან, ოღონდ გააჩნია, სად და როდის... ხოლო თუ როგორ „გადმოითარგმნება“ მუსიკალური ნაწარმოები პროზაში, ურთულესი შეკითხვაა, ამომწურავი პასუხის გასაცემად მთელი გამოკვლევები დაგვჭირდებოდა, ისე კი, ორიოდ სიტყვით – „შეხამებითი საჭიროებისამებრ...“

- გვიამბეთ თქვენს ურთიერთობაზე კინოსა და თეატრთან, ტელევიზიასთან. მოგწონთ თქვენი ნაწარმოებების ინსცენირებები? აქვე ხომ არ გაიხსენებდით დიდ ეროსი მანჯგალაძეს?

- დიდად ვაფასებ თეატრს, კინოხელოვნებასა და ტელევიზიას, მათი მეშვეობით ბევრჯერ მიგრძვნია ამაღლებული დატვირთვა და შვება, მაგრამ ისინი ჩემთვის მაინც სხვა რელსებია; უღრმესი მადლობა რეჟისორების იმ უმრავლესობას, რომლებმაც ჩემი ნაწარმოებების ინსცენირებისათვის პატიოსნად იშრომეს; ხოლო ერთ-ერთი დადგმა, ჩემთვის ისეთი იყო, რომ არამცთუ აღარც დადგმულა, მგონი რომ ვეღარც დაიდგმევა ჩემი ნაწარმოებებიდან მსგავსი რამ:
ბატონი ეროსი, როგორც მსახიობი და პიროვნება, საყოველთაოდ ამაღლებული შვება იყო, და დიდ გიორგი შავგულიძესთან ერთად არა მგონია სხვა რომელიმე მსახიობი ასე ახლოს მოსულიყოს ყველასთან ჩვენთან; ბედნიერი ვარ, რომ ჩემს ორ ტელესპექტაკლში ბატონმა ეროსიმ მთავარი როლები შეასრულა, მოგეხსენებათ, როგორ დებდა ყველაფერში მართალ და ამასთანავე მრავალსახოვან გულს, თან, იმ დროს იძულებითი „უსაქმურობის“-ა გამო, როლებს განსაკუთრებით მოწყურებული იყო...

- ისეთი ზოგადი კანონი ხომ არ შეგინიშნავთ, რაც მთელ ქართულ ლიტერატურას ახასიათებს, ამგვანებს ან განასხვავებს სხვა ქვეყნების ლიტერატურებისაგან?

- ყველა ჩვენი კლასიკოსი – მართლაც ხალხისაა, სახალხოა, ბედნიერებაა ეს; მათი შემოქმედების დიდი წილი თუმც სხვადასხვახარისხობრივად მაგრამ გასაგები და ყველასთვის მისაღები (ადამიანებს ვგულისხმობ) და თანამდგომია, რაღა თქმა უნდა, იციან მარტივად, გასაგებად და რთულადაც წერა, - კლასიკოსები ბრძანდებიან. ხალხურობაა ალბათ ჩვენი ლიტერატურის მთავარი ღირსება, ისევე როგორც თავიანთ ქვეყნებში სერვანტესი და პუშკინი არიან. და არა მხოლოდ თავიანთ ქვეყნებში...

- თქვენ როგორი დამოკიდებულება გაქვთ ქრისტიანულ სარწმუნოებასთან?

- მართლმადიდებლური ქრისტიანობა – ჩემი უმთავრესი და სანუკვარი ოცნებაა. მაგრამ... ამ „მაგრამ“-ის თქმა მხოლოდ სასულიერო პირთან შეიძლება, აღსარებისას, და არა საჯაროდ. საჯაროდ – შენიღბულად, თუნდაც მხატვრულ ნაწარმოებში. ერთს კი ბედნიერებად ვიტყვი, რომ ჩემი უსაყვარლესი და სათაყვანებელი პიროვნების, მეუფე დანიელის, საბედნიეროდ მომრავლებული მრევლის თუმცა უღირსი, მაგრამ მაინც ერთ-ერთი მათგანი ვარ.

- როცა ერი დაპირისპირებულ მხარეებად გაიყოფა, სად არის ნამდვილი მწერლის ადგილი?

- ყველგან, და ყველასთან.

- როგორი უნდა იყოს მწერლის პოზიცია ხელისუფლებასთან მიმართებაში – განზე უნდა იდგეს, რომ კრიტიკის ზნეობრივი უფლება შეინარჩუნოს თუ მხარი უნდა დაუჭიროს?

- მხარი უნდა დაუჭიროს, რადგან ნებისმიერ ქვეყანაში რაგინდ უზნეო ხელისუფლება დროებით გამაგრდესავით, მაინც ღვთითაა, ჩვენივე ცოდვებისაგან და ჩვენივ ქრისტიანული რწმენითა და ნებისყოფით აღმოსაფხვრელად, ეს, ოღონდ მხარდაჭერა – მლიქვნელობა როდია; ეს ჩემი მიგნება არაა, ასეთ დიდ სიბრძნეს რიგითი ადამიანები ვერ ვწვდებით ხოლმე, ან დავცინით ან გვძულს ხოლმე მოუწონარი, და ბოროტება ღვივდება. ოღონდ ეს იმას არ ნიშნავს, ბრმად ან მონურად შევეგუოთ და უპირველესი მთავარი „კრიტიკა“ – ზნეობრივი უფლება არ შევინარჩუნოთ. ისე კი, ყველაფერს სჯობს, რომ ჯერ საკუთარ თავს ჩავუკვირდეთ და მივხედოთ, რაღა თქმა უნდა, ესეც არაა ჩემი მიგნება. მით უმეტეს რომ, ამას ხშირად ვერ ვახერხებ... მწერლობა და საერთოდ ყოველგვარი შემოქმედება – ერთდროულად წყალობა და დაწყევლასავითაა, და, თითქოს მარადიული, უფრო სწორად კი, ჯერჯერობითი, ხოლო ამ ჯერჯერობითობაში: რომელი რომელს, ვინ ვის...

- რატომ აირჩიეთ მაინცდამაინც იტალიურ-ესპანური გარემო თქვენს „სამოსელი პირველში“? ალბათ, ქართველებთან მსგავსების გამო, არა?

- დიახ. იყო სხვა მიზეზებიც.

- თქვენ ესპანეთში მოგიწიათ ყოფნა და იქ კორიდასაც დაესწარით, გვიამბეთ...

- კორიდა რაა, დღესაც ვერ მივმხვდარვარ, ერთი ის ვიცი, რომ ესპანური სულია, როგორც თვით ლორკა ამბობს, შემართულად ფაქიზიც და დაუნდობელიც. ხარი რომ გამოვარდება არენაზე, იმასაც ვერ მიხვდება კაცი, რაა ეს – ღონით აღსავსე სილამაზე თუ უფრო მკვლელი – აღარ იცის, ჯერ რომელი მესამეხარისხოვანი მეტოქე დალეწოს, ისინი კი არბენინებენ, დროებით შესახიზნში ემალებიან, ეს – პირველი დაღლაა, მერე დგება მხედრის ჯერი, შუბით ჩხვლეტს ქედზე, და ხარმა აღარ იცის, როგორ მოუღოს ბოლო სქელი დამცველი საფარით გაწყობილ, საცოდავ, თვალებახვეულ ცხენს, და იმის მხედარს, პიკადორს ლამობს; მე რომ დავესწარი, იმ „კორიდა დე ტოროს“-ზე ცხენი რქებით ისე აიტაცა და მოაჯირს იქით გადააგდო, მკვლელია, არა? არა, ბუნებაში გაზრდილს, ცხენისგან (ძაღლისგანაც, სხვათა შორის) განსხვავებით თავისუფალს, და ღონივრად ლაღს, თურმე კორიდამდე ორი დღით ადრე სიბნელეში ამწყვდევენ, და დროდადრო ზემოდან, უსაფრთხო ადგილიდან წყალს ასხამენ, სილას აყრიან რომ გააცოფონ, ასე ხდიან მკვლელად. არენაზე კი, იმ დასაღლელი გაღიზიანების შემდეგ, ტორეროები ჭვილთებს ასობენ ზურგში, რომ სისხლნაკლული, დაასუსტონ, ბოლოს კი, მთავარ მკვლელთან, მატადორთან, პირისპირ რჩება თუმც მასზე ისევ მაინც რამდენად ღონიერი, მაგრამ მერე კი, სულ ბოლოს, ყოფილ ღონიერ ქედზე დაცემულს, ჩოჩიალით რომ გაათრევენ თოკჩაბმული და დამჯრობით ცოცხალი ცხენები, არ შეიძლება არ დაგენანოს კი არა, გაცილებით მეტი, ასე შენს თვალწინ დაკლული ბუნებრივი და თავისუფალი ძალა, მაგრამ ტელევიზიით იქვე, ესპანეთში, ჩემთვის ჯერ “რაღაც” გადაცემას ვუყურებდი, ესპანურისა რა მესმის, კეთილხმიანობის გარდა, და ვიღაც კაცი რაღაცეებს რომ ჰყვებოდა, მაინც ვიჯილდოებდი სმენას, მერე კორიდა აჩვენეს, ოღონდ ხარის მოკვლამდე, ნაწყვეტი, მე კორიდის წვრილმანებისა დიდი არაფერი გამეგება, მაგრამ ხალხის აღტაცებისდა მიხედვით, ალბათ მაგარი მატადორი იყო, ძალიან დავაკვირდი მის ამაყად ლამაზ მოძრაობებს, გამიტაცა, და უცებ ისევ ეს წეღანდელი კაცი არ აჩვენეს?, ისევ რაღაცეებს ლაპარაკობდა, ოღონდაც კიდევ კარგი, დიქტორისა და კომენტატორისაგან განსხვავებით, მორცხვად და ძუნწად, მერე ისევ კორიდა, ისევ ის დიქტორ-თუ-კომენტაქტორ-პროფესია არასწორად ამორჩეული კაცი, ისევ კორიდა და, ისე უცებ მივხვდი და დამარტყა, მგონი შევხტი კიდეც – ეს კაცი თვითონ ის მოხდენილი მატადორი ყოფილა, ტელეეკრანზე – სულ სხვა, არენაზე კი, იმდროინდელი ესპანეთის თურმე უპირველესად აღიარებული ვაჟკაცი, არადა, თითქმის ყოველ მატადორს იშვიათად ლამაზი, ჩამოქნილი სხეული აქვს – ხმელია, აწურული, ხოლო მოძრაობს დახვეწილად და ამაყად როგორ, მაგრამ ფეხის ოდნავი მონაცვლეობაც კი, მომაკვდინებელი რქების ბოლო წამში ასარიდებლად, მაყურებელთა დიდი სტვენისა და ღრიანცველის და შეურაცხმყოფელი შეძახილების ამტეხია, ეს კი, სილაზე მთლად გადასხვაფერებულად ამოსულ-აშოტილი მატადორი, მუხლებზე დადგა და უერთგულესი და უპირველესი შემწის – წითელი მოსასხამის დახვეწილი მოძრაობებით აიყოლია და თავისირგვლივ, ბეწვზე, რამდენჯერმე შემოივლო სიკვდილი, მორიდებულად გამოჩნდა ისევ ტერლეეკრანზე, რაღაცეები თქვა, შეწრიალებულმა, და უცებ, ისევ სილაზე, და ახლა თავისი უმთავრესი სიკვდილამცდენი რამ, წითელი მოკლე მოსასხამიც აღარ ეკავა, უმისოდ იდგა, ერთდროულად ჩამოქნილი და აწურული, და რომ მეგონა ხარი უკვე მოკლა-მეთქი, მაგრამ არა, არა, შორიახლოს ეგულებოდა თურმე, და სილაზე მაღალი ფეხის დარტყმით იწვევდა, ხარიც, გამოქანდა, რაღა თქმა უნდა, რაღაც საოცრება ხდებოდა, ნეტა რიღასი იმედი ჰქონდა, და უცებ, ამა პირველმა მატადორმა, მიზავთებულ ხარს როგორღაც მკაცრი ბრძანებით აჩვენა ხელისგული, და – იქვე, გოჯზე, ადგილზე გააქვავა... და თავიც კი ჩააღუნინა... ხოლო აღფრთოვანებული ტაშისცემისა და შეძახილების პასუხად, ხარს ცალ რქაზე ჩამოჰკიდა თავისი ულამაზესად ბრჭყვიალა მოკლე ქურთუკი, და, ესეც არ იკმარა და, ხარს ახლა თვალებითა და ხელისგულით აღარ ნუსხავდა და, შემობრუნდა და ხალხს მაინც ამაყი თაყვანი სცა, ყოვლად დინჯად და აუღელვებლად, ეკრანზე ბევრად მეტად ღელავდა, არადა, ზურგშექცეულისათვის, ხარს ერთი რომ აექნია ის ჩაქინდრული თავი, თირკმელებს იღლიებში ამოუყვანდა; მერე კი, დაშნა მოიმარჯვა და იმისთანა თავისი საქმის ზედიდოსტატისათვის ნახტომში საბოლოო უზუსტესი ძგერება რა იყო, არაფერი, და მართლა სულ ბოლოს კი ის იყო, რომ არენაზე გადმოჭრილი აურება აღფრთოვანებით-გაგიჟებამდე-შეყვარებული ესპანელელი ქალბატონ-სენიორიტების უპირველესად თავდავიწყებული სურვილი ის იყო, რომ მაინცდამაინც მხრებზე თუ ვერ შეესვათ ეს უპირველესი მატადორი, იმისი ტანსაცმლის ნამცეცი მაინც მოეხელთებინათ და, კინაღამ გაპუტეს, ადამიანო, ეს ხართან ასე ამაყად მებრძოლი ვაჟკაცი კაცი, უდანაშაულო ყოფილ ხარს კი, - უმწეოებას, ახლა, შრომადღეებიანი ცხენები მიაჩოჩიალებდნენ, თუმც, ხარს არენასშორითა თავისთვის მიმავალი კაციც აუგია რქებზე, მოკლედ, ჩემო და ბატონო მიხო, კორიდა მე კი არა, ერთ ნამდვილ და გავლენიან ესპანელსაც ბოლომდე არ სცოდნია, რადგან აი ასე დიდებულად ბრძანა: “ჩემი ნება რომ იყოს, კორიდას ავკრძალავდი, მერე კი, რომ აიკრძალებოდა, ავიღებდი და დავჯდებოდი და ვიტირებდი”-ო.

- იქნებ ამიხსნათ, ამ ესპანელებს რა ემართებათ – სამსობლოში ერთი ნორმალური ფეხბურთელთა ნაკრები ვერ შეუდგენიათ, არგენტინაში კი ჩინებულად თამაშობენ ყოველთვის, რა ხდება ნეტავი, ჰაერის გამოცვლა ხომ არ მოქმედებს?

- ამაზე ზედაპირულად და ნახევრად ხუმრობით შესაძლოა მხოლოდ ის მოგახსენოთ, რომ ამერიკის სამხრეთი ძირითადად ესპანელების მიერაა დაპყრობილი; ამაზე გამახსენდა და რა ვქნა, ვერაფრით გავიგე თითქმის ყველა ევროპული ქვეყნის გულშემატკივრების გაბედნიერებული აღფრთოვანება თავიანთი გუნდის წარმატებით, როცა იმ გუნდში მთავარი ძალა – უცხოელებია.

- თქვენი ყოველი ახალი ნაწარმოები ძალიან გაგვირისხებს ხოლმე ზოგიერთ ჩვენს ღრამმატიკოს-სქოლატიკოსს, - ეთამაშება და ეცელქება სიტყვებსო... რა იმალება ამის უკან? მარტო სიტყვებთან კი არა, ბოლო დროს სიუჟეტშიც უწესრიგობები შეინიშნებაო, არადა, თითქოს იქაც აირევა ხოლმე ყველაფერი, თუმცა წესრიგი როგორ არ არის, ორონდ ფარულად, არა?

- ჩვენს წელთაღრიცხვამდე ბევრი საუკუნით ადრე ერთსაც ეგვიპტელ მწერალს უთქვამს, ნეტავი მომაგონებინა ისეთი სიტყვა, ჩემამდე რომ არავის უთქვამსო; მაგრამ ახალი სიტყვების მოგონება თვითმიზანი კი არ უნდა იყოს, არამედ – მოქნილობა. თან, ორ და სამ სიტყვას ერთადერთში ბუნებრივად თუ გააერთიანებ, რაა ამაში ცუდი, „ღრამატიკოსობების“ განრისხება კი ბუნებრივია – აბა ტყუილად იზეპირეს წესები?! და როგორ თუ ჩარჩოებს უწუნებენ და უსხვაფერებენ, ფრიადოვნები ყვანდათ... არადა, პირველყოფილ ადამიანს იმდროინდელი გრამატიკა რომ მტკიცედ დაეცვა, და შთამომავლობისათვის მისაბაძ მაგალითად გადაეცა ეს, დღესაც ვიზმუვლებდით... ამბების აღრევებშიც მაინცდამაინც ცუდს ვერაფერს ვხედავ, ქაღალდი ქვეყანასავით ამტანი და დიდია, და, როგორც თქვენ ბრძანეთ, ხოლო წესრიგი ქვეყნად ყოველთვისაა, თვალშისაცემი უწესრიგობებისასაც კი, ოღონდ, მე თავს კი არ ვიმართლებ და ვიქებ, არა – ამისაკენ არ მივილტვი, სხვა საქმეა თუ – როგორ შევძლებ, ოღონდ ცდა მაინც სჯობს იმას, „ოღონდ კი არ გამიბრაზდე განათლებულო მკითხველო შენი კი ჭირიმე შენიო“-ს.

- ასე მგონია, დიდი ლიტერატურისათვის მნიშვნელობა არცა აქვს, თუ როდის დაიწერა... ათი საუკუნის წინათ დაწერილი ნაწარმოები უფრო ახლოს შეიძლება იყოს ჩვენთან, ვიდრე გუშინ დაწერილი, არა?

- რაღა თქმა უნდა. „გილგამეშიანი“-სთანა უკვდავად და მარადიულად თანამედროვე მხატვრული ნაწარმოები მე არ მეგულება. და ამაზე რომ ჩამოვარდება სიტყვა, მიუხედავად იმისა, რომ ჩემს ნაწერებსა თუ ნათქვამებში მუდამ ეჭვი მეოპარება, გადაჭრით შემიძლია ახლა ვთქვა, რომ გურამიშვილისთანა საჭიროდ თანამედროვე მწერალი, “დავითიანი”-თ, დღეს ჩვენ, ქართველებს, არ გვყავს, რაგინდა გულზე თეორიულად ავიბაგუნოთ მუშტი და ენა.

- აი ახლა ვიხსენებ თქვენს მშვენიოერ პერსონაჟებს – კარმენს, ანა-მარიას, ანნა მანიანის, სხვებს და ვფიქრობ, რომ მუსიკისა თუ მშვენიერების თქვენეული სიმბოლოს ქალი განასახიერებს, სწორია?
- ბედნიერი ვარ, ჩემთან დაკავშირებით ასეთი რამ რომ მკითხეთ, მაგრამ ბახი, თავი და თავი, კაცია. და, რაღა თქმა უნდა, იქაც, სადაც ქალებს ამღერებს.

- ერთგან წერთ, სახარებაში ღიმილი ერთ ადგილზეაო და, რა ადგილია?

- ბატონო მიხო, ამით შესაძლოა ცუდი სამსახური გავუწიოთ ზოგ მკითხველს: ვისაც თავისით არა აქვს ნაპოვნი ეს ადგილი, მხოლოდ იმას თუ წაიკითხავს, და ამაში რა ყრია... კონტროლიორობა? მით უმეტეს რომ, ეს ადგილი, ნიშნის მოგებაცაა.

- იმ კომუნისტური დიქტატურის წლებშიც ხომ არსებობდა დაუმორჩილებელი ქართული ლიტერატურა? ხომ მაინც იყვნენ დაუჩოქებელი მწერლები?

- ჩვენდა დიდად საბედნიეროდ, კი. დიდი შინაგანი სიამაყითა და სიხარულით ჩამოვთვლიდი მათ, მაგრამ, ვაითუ ვინმე გამომრჩეს.

- ზეგარდმო მადლი უნდა იყოს გადმოსული მწერალზე, რომლის ხელშიაც თიხასავით მოქნილნი ხდებიან სიტყვები, კი არ უჯიუტდებიან და თავიანთ ჭკუაზე დაატარებენ. გრძნობს თუ არა ასეთ კაცად თავს გურამ დოჩანაშვილი?

- რა თქმა უნდა, ვერა.

- იქნებ ისეთი შეკითხვა დაგესვათ საკუთარი თავისთვის, რაც მე ვერ გკითხეთ...

- „ვინ, როგორი ხართ, როგორა ხართ?“ – და, თუმც ამომწურავი, მაგრამ ვერაფრიშვილი პასუხი: „არ ვიცი“.

მინაწერი:
როგორც მოსალოდნელი იყო, რესპონდენტმა ისე იმარჯვა, რომ დანაპირები აღარ გამხსენებია, გულწრფელად შევძახე: „კარგი ხართ, მაესტრო!“

(დასასრული)

ჟურნალი „ცისკარი“, # 3, 1999 წლის მარტი - გვ.101-106




წიგნის დასახელება – „იქამდე“ (მოთხრობები)
ავტორი - გურამ დოჩანაშვილი
რედაქტორი - ნ. გოგოძე
მხატვარი - ვახტანგ რურუა
გამომცემლობა - „ნაკადული“
ISBN 5-525-00493-3
ყდა – რბილი
გამოცემის წელი – 1991
გვერდების რაოდენობა – 192

წიგნში შედის მოთხრობები: „განსმდგომი შუაკაცი“, „ათასი წვრილმანი“, „იქამდე“.